Ya’abach máak tukultike’, yum Domingo Dzul Poot juntúul ti’ u nojochilo’ob maaya káan iik’ ti’ilil, tumen k’iin kuxa’ane’ tu ts’áaj u yóol ti’al u líik’sil u jeel máako’ob ka u yóoto’ob u líikso’ob maaya ts’íib. Ikil táan u beeta’al Feria Internacional de la Lectura de Yucatán (Filey), yanchaj u yuumil beet chíimpolal u ti’al. Ts’o’ok u máan jayp’éel winalo’ob sa’atak u kuxtal, ts’o’okole’ juntúul ti’ u asab k’a’ananil máaxo’ob péeksilt maaya miatsil te’e k’iino’oba’.
“Ko’one’ex tukult jump’éel kúuchil tu’ux ka yanako’on chéen to’on, dée áak’ab, wa chúumuk k’iin, tu yáam u bo’oyil junkúul xya’ache’. Chéen ichilo’on, ich láak’tsil, kbak’pachtik knool, máax ku biinsiko’on tak yaanal tu’ux”, beey tu tsikbaltaj jxak’al xook Donald Frischmann ka’alikil ti’ yaan tu kaajil Dallas, Texas úuchik u chíimpolta’al yum Domingo, máax beet xan u sutt’aanil ts’íibo’ob je’el bix Chilam Balam yéetel La Biblia.
Máax jo’olbesik cha’ane’, Enrique Martín Briceño, tu k’a’ajsaj yum Domingo Dzule’ síij tu ja’abil 1927, tu kaajil Bécal, tu péetlu’umil Kaanpech. Tu kanaj u beet sutt’aan yéetel ts’íib ich maayat’aan. Ti’ kajlaj tu lu’umil Yucatán. Tu yoksajubáaj beey éebangelikóo ministroil yéetel tu jóok’saj jo’op’éel u múuch’ilo’ob tsikbal; beyxan táakpaj ti’ u sutt’aanil Biblia, yéetel Cordemex, meyajta’ab tumen Alfredo Barrera Vásquez.
Nota relacionada: Rinden homenaje al escritor yucateco Domingo Dzul
Alfredo Barrera Rubio, áarkeologóo yéetel juntúul u éetajil yum Dzul Poote’, tu tsikbaltaj jayp’éel ba’alo’ob tu múul meyajtaj yéetel, ka’alikil táan ka’ach u meyajo’ob Instituto Nacional de Antropología e Historia (INAH) ti’ u lu’umli Yucatán, tu’ux tu ch’a’achibtaj úuchik u táakpajal ti’ jejeláas tse’eko’ob yéetel tsikbalo’ob tu lu’umil México, yéetel uláak’ táanxel lu’umo’ob.
Beey túuno’, Alfredo Barrera tu k’a’ajsaj yum Domingoe’ táaka’an ichil u jaatsmeyajil Historia ti’ u mola’ayil INAH, lik’ul ja’abil 1977. Múul meyajnaj xan yéetel Alfredo Barrera Vásquez yóok’lal maaya tsikbalo’ob, tu’ux jóok’ u áanalte’ob je’el bix Leyendas y tradiciones históricas mayas.
Yum Domingo Dzule’ páatchaj u meyajtik le tsikbalo’obo’, ikil u yu’ubik u ya’alal tumen kaaj; beey úuchik u káajal u k’a’ajsik ba’ax ku tsikbalta’al ti’, tak ka’aj béeychaj u jóok’sik u áanalte’il le tsikbalo’obo’. Leti’ xane’ tu beetaj u káajbal ts’íibil yaan u yil yéetel k’ajla’ay yéetel áarkeolojikóo ba’al ichil le tsikbalo’obo’.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
