Le jueves máanika’, tu súutukil úuchik u beeta’al u tse’ekil ja’atskab k’iin tumen u jala’achil u noj lu’umil Méxicoe’, jts’a’ab k’ajóoltbil jump’éel cha’an tu’ux ku chíikpajal u éejidatarioilo’ob Jacinto Pat, tu kaajil Tulum, tu’ux yaan u asab ya’abil u beelilo’ob ja’ yáanal lu’um le baantailo’, tu ya’alajo’obe’ ku éejentiko’ob ka beeta’ak Tren Maya. #SubeteAlTren, leti’e’ t’aanil tu beetajo’obo’. Ka’alikil jala’ach, Andrés Manuel López Obradore’, tu ya’alaje’ láaj beeta’an bin xaak’alo’ob najmal yaan ti’al u meyajta’al, ma’ je’el bix a’alaln tumen ajkanan yóok’ol kaabo’ob.
Je’el bix úuchik u k’a’aytal jayp’éel k’iino’ob paachile’, bejla’a viernese’ k’uch u jala’achil México tu kaajil Chetumal, ti’al u jach ilik bix táan u bin meyaj ku beeta’al ti’al u túumbenkunsa’al u áaeropuertoil le kaajo’.
Beey túuno’, ichil cha’an jts’a’ab k’ajóoltbile’, éejidatario’obe’ ku ya’aliko’obe’ bej tu’ux kun máan Tren Mayae’ p’áat paachil ti’ le tu’ux ku ya’alal sajbe’entsil ka’aj máaniko’, óoxp’éel kilometróo náach ti’ le ts’ono’otobo’, ts’o’okole’ leti’obe’ u múul xíimbaltmajo’ob yéetel u láak’inaj u meyajnáalio’ob u jala’achil u lu’umil México, ti’al u beeta’al xaak’al k’a’abéet u ti’al u meyajta’al le lu’umo’.
También te puede interesar: Ejidatarios de Tulum se declaran a favor del Tren Maya
“Ma’ táan u máan weye’, wey yaan le ts’ono’ot ku k’aba’tik Dos Ojos, ba’ale’ kex óoxp’éel kms paachil kun máak, le beetike’ ma’ táan u beetik k’aas ti’ to’on, tumen ka’alikil u bin máak paachile’, beey u bin xan u piimtal lu’um”, tu tsikbaltaj Crescencio Noh Cen, máax jo’olbesik u kóomisariadoil Jacinto Pat. Tu ya’alaje’, xáanchaj kex ka’ap’éel winal táan u beeta’al tsikbalo’ob yéetel u jala’achil le lu’umo’, “kaaj jets’ u t’aanil, leti’ jets’ ba’ax kun beetbil. Éejidatario’ob ts’okt’aanajo’ob”.
Tony Kinil, éejidatario xane’, tu ya’alej ts’o’ok u beeta’al u xaak’alil le lu’umo’, beyxan kuxtal yaan te’elo’: “ts’o’ok kxíimbaltik, yéetel uláak’o’one’, bolonp’éel kms lik’ul u kaajil Chemuyil, tak tu’ux táan u tukulta’al yaan u k’uchul u éestasynoil le treeno’. Táan u beeta’al xaak’alo’ob te’e k’áaxo’, ma’ táan u kíinsa’al ba’al je’el bix u ya’alalo’”. Beyxan, éejidarario Tiburcio Kumule’ tu k’a’ajsaj te’e baantao’ yaan k’a’anan ts’ono’otob je’el bix Jaguar, Nicte Há, Dos Ojos, Pit, Los Monos yéetel Misterio.
Beey túuno’, ka’aj t’aanaj jala’ach López Obradore’ tu ts’áaj u níib óolal u yantal u yóol le éejidatario’ob ti’al u múul meyajo’ob, yéetel tu k’a’ajsaje’ u kolnáalilo’ob Felipe Carrillo Puertoe’ tu cha’ajo’ob u ch’a’abal le mil 200 eektareasil k’áax ti’al u beeta’al u kúuchil u jáayal péepen k’áak’ Tulum, ka’alikil tu k’a’aytaj xane’, Felipe Carrillo Puerto kun ts’áabil u k’aaba’, ti’al u chíimpolta’al wíinik “tu tokaj maayaob tu k’ab sak wíiniko’ob”.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
