Luis Jorge Millán yéetel u yich ku t’aan, beyxan yéetel u yoot’el ts’o’ok u xa’aypajal yéetel u máan k’iin. U jejeláasil tsikbalil ku yu’uba’al yóok’lal bix okolta’an yéeytambalo’ob ts’oka’an u beeta’al, beyxan yóok’lal bix kíinsa’an wíinik, bix óotsilchaja’an taak’in, bix toka’an ba’ax u ti’al kaaj, yéetel uláak’ ba’alob, jujump’íitil bix u taal tu pool uláak’ ba’alob tak kéen u jets’ ba’ax kéen u yéetej. “Uts tin wich u yantal ten u páajtalil in jóok’sik lalaj óoxp’éel ja’ab le máako’ob ku tuuso’obo’”; ku ya’alik ka’alikil u ye’esik u yaal u k’ab bona’an tumen ts’o’ok u táakpajal te’e yéeytambalo’.
Jo’oljeak 10 ti’ abrile’, kex tumen yéetel siiya de ruedas ku péeke’, jóok’ ti’al u táakpajal te’e yéeytambalo’, ki’imak u yóol binik. Kexi’ wa ka yanak ka’ach yéeyajilo’ob je’el bix le je’ela’ tu k’iinil ka’ach téenkelem, ti’al “u jóok’sik” ya’abach k’aasil poliitikóo máako’ob, je’el bix u ya’alik ti’ Carlos Salinas de Gortari Vicente Fox, Felipe Calderón wa Enrique Peña Nieto.
Ma’ ya’ab u bin u chukik láas 8 ja’atskab k’iin te’e domingo 10 ti’ abril máanika’; tu najil xook Antonio Bustillos Carillo yaan kasiiyáa ts’a’abani’, ba’ale’ ts’o’okili’ u k’uchul wa jaytúul máak ku páa’tik u je’ebel, ti’al u jets’ik u yéeyaj ikil táan u k’áatchibta’al ba’ax tu k’aaba’taj Revocación de Mandato. Jach táanile’, ti’ yaan yum Luis Jorge, kex ts’o’ok u nojoch máaktal yéetel kex ti’ siyaa de ruedas ku máane’, béeychaj u téek líik’il ti’al u ya’alik ba’ax ku tukultik te’e k’iina’.
“Táan u jach binetik ka beeta’ak meyajo’ob je’el bix le je’ela’, ti’al u yojéeltik máaxo’ob beetik u jala’achilo’obe’, wa ka k’uchuk u beeto’ob ba’ax ma’ no’onaje’, wa ka tuusnako’obe’, yaan ba’ax ku taal tu paach… unaj u meyajo’ob tu beel wa ma’e’ ku jóok’sa’alo’ob. Le je’ela’ unaj u beeta’al ti’al je’el máaxak u meyajnáalil jala’ach”, tu tsikbaltaj Luis.
Le domigno máanika’, kex tumen péektsilta’ab ich kaaj ma’ u táakpajal te’e yéeytambala’, yanchaj ya’abach kajnáalo’ob ti’ u noj kaajil Jo’e’, bino’ob u jets’ u yéeyajo’ob ti’ u k’áatchi’il Revocación de Mandato; ti’ kaaje’ k’áata’ab ka u ya’al wa u k’áat, wa ma’, ka p’áatak meyaj Andrés Mariel López Obrador beey u jala’achil u noj lu’umil México, tumen wa ts’o’ok u p’áatal ma’ táan u táakmukt’ta’al tumen kaaje’, je’el u yantal tak u tse’elel.
Tak iik’ ku yáalkabe’, jela’an ti’ bix u yúuchul kéen beeta’ak uláak’ yéeytambalo’ob. Ma’ yanchaj xwo’okin máako’obi’, mix ba’atelil, mix púuta’ab máaki’. Ma’ yanchaj xan ajkoonolo’obi’. Kaaje’ táakpaj ich ki’imak óolal yéetel jets’ óolal. U ya’abile’ tu k’áat óoltaj ka utsil jóok’ok ba’al ti’ meyajo’ob je’el bix le je’ela’, tumen utstako’ob yéetel k’a’anantako’ob, ts’o’okole’ unaj u beeta’al yéetel uláak’ ajmeyajo’ob, ma’ chéen yéetel máax beetik u jala’achil u noj lu’umil Méxicoi’.
Óoli’ ka tu chukaj láas 9 ja’atskab k’iine’, béeychaj u múul yokolo’ob tu najil xook Rebsamen Carmen Graciela Gómez yéetel Nicolas Flores; ma’ sáame’ le ko’olelo’ táanilchajij, óol chi’ichnak ti’al u séeb jets’ik u yéeyajil, ba’ale’ ma’ chochobkil u páa’ta’ali’. U yíichame’ paach u taal ti’, u t’úuymaj jump’éel sóombriyáa.
“To’one’ ktáamuk’tik Andrés Manuel López Obrador”, ku ya’alik Carmen kex ma’ k’áata’ab ti’.
U nuupe’, tu ya’alaje’ jach unaj u p’a’atal meyajo’ob je’el bix le je’elo’: “ts’o’ok u náakal k-óol kseten okolta’al, u seen ku’upul k-iik’, ma’ kk’áat ba’al beyo’”, tu ya’alaj.
T’o’okole’, tu ya’alaj, u k’áatchibta’al kaaj beya’, u k’áata’al ka u ya’al wa u k’áat, wa ma’, ka tse’elek u meyaj jala’ach yaan walkila’, unaj u beeta’al xan yéetel jo’olpóopo’ob, ajpat a’almajt’aano’ob, yéetel uláak’ u meyajnáalilo’ob u yóox jaatsilo’ob jala’ach.
“Jach uts, tumen ku ts’áak u páajtalil k-a’alik ba’ax ktukultik, beyxan k k’áatik ka tse’elek meyaj ti’, kex óoxp’éel ja’ab ku binetik u jóok’ol, beey unaj u p’áatalo’”, tu ya’alaj Ariel Canul Sosa.
También te puede interesar: Revocación de mandato, ''un gran paso para la democracia''
Leti’e’ ku tukultik túune’, jala’ach López Obradore’ unaj u p’áatal meyaj tumen “ba’ax ku beetike’, kex yaan junjaats máako’ob ma’ uts tu yiche’, yaan uláak’ ya’abach máako’ob a’alike’ ma’alob ba’ax ku beetik, le ba’ax táan u beetik walkila’ leti’e’ ba’ax ts’o’ok u yúuchtal káajak u k’áata’al tumen u ya’abil”.
Ma’ ki’ ts’o’okok u t’aane’, le ku núukik xan Guillermina Canto Canto, máax tu ya’alaje’ “jach táaj uts tin wich” u k’áatchibta’al kaaj. U ti’ale’, noj xáak’ab ti’al u yu’ubal u t’aan kaaj. Unaj úuch káajak u beeta’al ba’al beya’. “Ts’o’ok ka’ach u yila’al ma’ u yúuchul k’aasil ba’al”, tu ya’alaj.
“Tene’ tin wa’alaje’ ma’alob ka p’áatak (AMLO), jach beyo’”; tu tsikbaltaj.
Kex tumen tu káajbale’ ila’ab óoli’ chéen nojoch máak ku táakpajale’, tu jo’oloj jun súutuke’, káaj xan u k’uchul táankelemo’ob. Miguel David Uc Can, máax yaan 25 u ja’abile’, tu ya’alaj ba’ax beeta’abe’, séeb ts’o’okole’ ma’ talami’, le beetik unaj mantats’ u beeta’al.
Beey túuno’, ma’ ya’ab u bin u chukik láas 6 áak’ab, kéen k’a’alak tuláakal kasiiyase’, béeychaj u yila’al u k’uchul uláak’ máako’ob ti’ espesyal kasiiyáa jts’a’ab tu kúuchil Centro de Servicios de Yucatán, ti’ u mola’ayil Secretaría De Seguridad Pública, paach ti’ u kúuchil Centro de Convenciones Siglo XXI.
Mantats’ yanchaj máaki’, mix juntéen p’íitchaji. Lalaj súutuk k’uch máaki’. T’aan beeta’ab yóok’lale’, óoli’ jump’éelili’: u ya’abil kaaje’ uts u yilik ba’ax ku beeta’al, beyxan ma’alob u yila’al ka p’áatak meyaj jala’ach López Obrador tak kéen ts’o’okok u k’iinil u beetik.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
