de

del

Tu súutukil tse’ek le miércolesa’, je’el bix suuka’an lalaj ja’atskab k’iine’, u jala’achil u lu’umil Méxicoe’, Andrés Manuel López Obrador (AMLO), tu ya’alaje’ kex tumen u mola’ayilo’ob meyajtik u tséenta’al k’éek’eno’ob tu péetlu’umil Yucatáne’ ku beetik u yantal meyaj te’e kaajo’obo’, najmal xan u kaxta’al ka utsil beeta’ak ti’al u no’oja’an xíimbal.

Tu kúuchil Palacio Nacionale’, k’a’ajsa’ab tumen jala’ach ts’o’ok u k’a’alal jo’op’éel u graanjajil u tséenta’al k’éek’en te’e péetlu’umo’; ts’o’okole’ tu jets’aj u mola’ayil Secretaría de Medio Ambiente y Recursos Naturales (Semarnat) táan u meyaj ti’al u kaláanta’al le baantao’, tumen kuxtal yaan te’elo’ jach k’a’anan, ts’o’okole’ yaan tak ts’ono’otobi’. 

Jala’ache’ tu ch’a’achibtaj kaajo’ob je’el bix Río Lagartos, Progreso yéetel Sisal, tumen jach k’a’anantako’ob; je’el bix u beel ja’ yaan yáanal lu’um yéetel ts’ono’otob.  

AMLOe’ ku ya’alik u k’a’ananile’ leti’ u kaxta’al u no’ojanil u beeta’al ba’al, tumen u yojel te’e lu’umo’ suuka’an u tséenta’al k’éek’eno’ob, tumen kaaje’ suuk xan u jaantik u bak’el le ba’alche’o’.

 

También te puede interesar: AMLO pide equilibrio en granjas de cerdos de Yucatán

 

“Ma’ táan u chúukpajal ka’ach le beyka’aj bak’el k’éek’en ku k’a’abéetkunsik kaaj, ka’ache’ ti’ cheemo’ob ku ma’anal Chiapas yéetel Tabasco, ti’al u k’ujsa’al tak Yucatán. Ka’aj máan k’iine’, yéetel ka’aj yanchaj noj bejo’obe’ káaj xan u k’ujsa’al tak tu chúumuk u noj lu’umil México”, tu tsikbaltaj.

Ma’ xáanchaje’, ka’aj káaj xan u k’ujsa’al tu k’áak’náabil Progreso janabe’enbalo’ob, le beetik káaj xan u beeta’al u graanjasil u tséenta’al k’éek’en. Ts’o’okole’ kaláanta’ab u koonolil bak’ ku beeta’al. 

“Ma’ táan u páajtal ka’ach u yokol máak Yucatán yéetel jump’éel saandwich wa jump’éel tortaa ts’a’aban u bak’el, tumen beey u kaláanta’al u bak’el kaax yéetel k’éek’en ku meyajta’al te’elo’”, tu tsikbaltaj.

Ka’alikil néeoliberalese’ tu pipib je’ek’abtajo’ob joolnaj chéen beyo’, mina’an u xuulil mixba’al, mix jump’éel nu’ukbesaj, ba’ale’ Yucatáne’ tu ts’áaj u p’iisil ba’ax ku beetik; le beetike’, tu ya’alaj, mu’uk’ankúunsa’ab u tséenta’al k’éek’en.

“Tu ch’a’aj bej tak ka’aj p’áate’, ma’ táan u ma’anal k’éek’en ti’ táanxel péetlu’umo’ob, tumen walkila’ te’e lu’um ku ko’onoli’ yéetel ku túuxta’al tak ti’ uláak’ lu’umo’ob, chéen ba’axe’ beora’ táan u píitmáan beyka’aj ku beeta’al; ts’o’okole’, je’el bix yéetel tuláakal ba’ale’ k’a’abéet u yila’al ka utsil xíimbalnak ba’al”, tu jets’aj. 

AMLOe’ ku tukultik le meyajil je’elo’, unaj u beeta’al tumen Semarnat, tumen kex mola’ayo’obe’ ku ts’áako’ob meyaj ti’ kaaje’ unaj u táanilkunsa’al u kaláanta’al u lu’umil Yucatán.

Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan