U k’éexel bix yanik yóok’ol kaab: cháak ma’ tu k’áaxal tu k’iinil, beyxan u ya’abtal kaaj yéetel u seen beeta’al kúuchilo’obe’, ku beetik u p’áatal ich sajbe’entsil i’inajo’ob, beey úuchik u ya’alik Javier Mijangos Cortés, u jxak’al xookil Unidad de Recursos Naturales del Centro de Investigación Científica de Yucatán (CICY).
Le je’ela’ tu tsikbaltaj úuchik u k’a’aytik jayp’éel ba’alo’ob yóok’lal U nek’il Kool. Encuentro de Semillas de la Milpa 2022, cha’an yaan u beeta’al ti’al u péektsilta’al ka kaláanta’ak ba’ax u kanmaj kaaj yóok’lal kool. Le je’ela’ yaan u beeta’al le 8 ti’ mayo ku taala’, tu kaajil Xoy, tu méek’tankaajil Peto.
Mijangos Cortése’, tu ya’alaje’ ichil ba’ax yáax p’atik ich sajbe’entsil kool yéetel i’inaje’, leti’e’ noj k’eexil táan u yantal ti’ yóok’ol kaab, tumen u k’iinilo’ob cháake’ ku k’éexel; walkila’ 10 wa 15 ja’abo’obe’ ts’o’ok u yila’ale’ “ma’ táan u jach na’ata’al” ba’ax k’iin kéen taalak cháak tu petenil Yucatán.
También te puede interesar: Cambio climático y aumento de población, amenazas para la milpa: experto del CICY
Ka’ache’, tu ya’alaj, ka’ap’éel tu’ux chika’an u jach k’a’amta’al u k’áaxal cháak, ku báanal ichil u ka’ap’éel kíinsenail mayo, tak tu ts’o’okbal junio, ba’ale’ ts’o’ok u bin u jáawal, bejla’e’ le je’elo’ ma’ tu asab k’a’amtal ti’ le ku k’áaxal septiembre wa octubre.
Le je’el túuna’, ku ya’alik, ku beetik xan u k’éexel ba’al ti’ u meyajil kool, tumen ka’ache’ ku yúuchul paak’al ti’al u u káajbal wa u ts’o’okbal mayo, ba’ale’ máaxo’ob láayli’ beetik beyo’, ku kaxtikubáaj ti’al u yilik bix kun jóoyab ti’al ma’ u kíimil u kool tumen mina’an ja’.
U ya’abtal kaaj yéetel najo’ob
Uláak’ noj talamile’, ku ya’alik Mijangos Cortés, leti’e’ u seen ya’abtal kaaj yéetel najo’ob, tumen ku luk’sa’al k’áax ku meyaj ti’al kool ka’achij, ti’al u páajtal u beeta’al najo’obi’.
Yóok’lal le je’elo’, ku tukultike’ k’a’anan u je’ets’el bix kéen k’a’abéetkunsa’ak k’áax yéetel lu’um, ti’al u ya’abkunsa’al xan uláak’ tu’ux je’el u páajtal u beeta’al paak’al yéetel kool.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
