“Unaj u k’áata’al u sa’atbesa’al si’ipil tumen náach p’áatal ko’olel ti’ ba’ax yaan u yil yéetel k’áax, jach k’a’abéet k k’áatik ka sa’atbesa’ak si’ipil”; tu ya’alaj u xmeyajnáalil Registro Agrario Nacional en Yucatán (RAN), Dalia Piña, tu súutukil úuchik u tse’ek ti’al u k’amik u éejidataryailo’ob u péetlu’umil Yucatán.
Beyxan, tu ya’alaje’ meyajo’ob ku beetik RAN ti’al u ts’íibta’al u k’aaba’ máax ti’alintik k’áax yéetel uláak’ meyajo’ob ku beetike’, xma’ bo’olil, “u tojol ba’ax ku ma’anale’ jumpuul u biinsa’al baankóo, ma’ táan u yantal u ts’a’abal mix jump’éel cheeskóoi'”.
U éejidataryailo’ob Saki’, Kimbilá, Motul, Izamal, Dzoncauich, ichil uláak’ méek’tankaajo’obe’, táakpajo’ob jo’oljeak 10 ti’ mayo, tu meyajil Jornada de atención a la mujer agrarista yéetel úuchik u máan u k’iinil na’tsilo’obe’, beeta’ab tu kúuchil Registro Agrario Nacional.
También te puede interesar: ''Hay que pedir disculpa por el retraso histórico en materia agraria'': RAN
Dalia Piña tu ya’alaje’, u nooyil meyaj te’e ja’abo’oba’, leti’ u ts’aatáanta’al u ko’olilo’ob k’áax, “najmal k paktik k’áax, k-u’uyik u ko’olelilo’obi’, ts’o’okole’ lelo’ ku béeytal kéen xíimbalta’akob”.
Tu ja’abil 2021e’, tu xíimbaltajo’ob 70 éejido’ob ti’al u k’ajóoltiko’ob yéetel u yojéeltiko’ob ba’ax k’a’abéet ti’ x-éejidataryao’ob, tumen lelo’ láayli’ u meyajta’ale’.
Beey túuno’, x-xak’al xook Gabriela Torres Manzuera tu tse’ektaj “La gobernanza en el ejido desde la perspectiva de la mujer”, tu’ux tu ya’alaje’ táan u bin u ya’abtal ko’olel ku táakpajal yéetel meyaj te’e éejido’obo’.
“K’a’anan k na’atik yéetel k chíikbesik u meyajil ko’olel te’e k’áaxo’obo’, tumen ma’ chéen najmal u yila’al táan u táakpajalo’obi’, unaj xan u chíimpolta’al u páajtalilo’ob”. Ts’o’okole’, tu tsolaje’, ichil u máank’iin k’ajla’aye’, ko’olele’ ma’ yanak u muuk’il u t’aan, le beetik unaj u k’i’itbesa’al éejido’ob, unaj u táakbesa’al u t’aan xlo’obayeno’ob yéetel ko’olelo’ob, ma’ chéen wa jaytúul máako’ob ti’alintik k’áax.
“To’on ko’olelone’, k-ojel kanan. K kaláantik k paalal, k najo’ob, k láal’o’ob. Walkil xana’, k kaláantik k k’áaxo’ob, k kaajo’ob”, tu tsikbaltaj x-xak’al xook.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
