Tu péetlu’umil Yucatáne’ maanal 133 mil máako’ob ku ti’alintiko’ob k’áax, ba’ale’ chéen u 13 por siientoil tuláakal k’áaxe’ u ti’al ko’olel; tu k’aaba’ xiibe’ yaan kex u 87 por siientoil, beey úuchik u ya’alik Dalia Piña Alberto, máax jo’obesik u kúuchil meyaj Registro Agrario Nacional (RAN) ti’ le péetlu’umilo’.
Ichil tuláakal Méxicoe’, u 73 por siientoil k’áaxo’ob yaane’, ti’alinta’an tumen xiib yéetel u 27 por siientoile’ ti’al ko’olel; yaane’ éejidataryail, yaane’ leti’ ti’alintik yéetel u jeelo’obe’ chéen ti’ kaja’ano’obi’.
Tak le 28 ti’ febrero ti’ le 2022 yaniko’ona’, yaan kex 5.3 miyoonesil máak yaan k’áax tu k’aaba’, ti’ le beyka’ajo’ 1.4e’ u ti’al ko’olel, yéetel 3.9e’ u ti’al xiib.
“Tu péetlu’umil Yucatáne’ kaabal yaanik u xookil beyka’aj ko’olel ti’alintik k’áax; le beetik k ti’al to’on mola’ayone’ ku je’ik joolnaj to’on ti’al k meyaj. Táan k kaxtik ka p’áatak yóok’ol u 14 por siientoil ichil tuláakal u noj lu’umil México”.
También te puede interesar: Yucatán, por debajo de media nacional en mujeres con derechos ejidales: RAN
Piña Albertoe’ tu ya’alaj u ya’abil ko’olele’ ts’a’aban tu k’aaba’ jump’éel k’áaxe’, beeta’an tumen kíim u yíichamo’ob wa ma’e’ u paalal éejitadari’ob ts’áaj u k’aaba’ob ti’al u p’áatal ti’obi’.
Xmeyajnáalile’ tu ya’alaj k’a’anan u láak’inta’al ko’olel yaan u k’áax, tumen najmal u k’ajóoltiko’ob tu beel ba’ax páajtalilo’ob yaan ti’ob.
Ichil tuláakal u noj lu’umil México, ti’al u ja’abil 2020e’, jts’a’ab 19 mil 853 u ju’unilo’ob k’áax ti’ ko’olel; ti’al 2021e’, ya’abchaj le jaytúul yanchajo’ tumen náak 25 mil 198 u túul ko’olel yaan u k’áax, tumen k’uba’ab maanal 30 mil u p’éel u ju’unilo’ob.
Yóok’lal túun le je’ela’, RANe’ tu káajsaj u nu’ukbesajil Jornada de Atención a la Mujer Agrarista, ku beeta’al lalaj ka’ap’éel martes ti’ jump’éel winal, ti’al u yáanta’al ko’olel yaan u k’áax ti’ éejido’ob wa kaajo’ob.
U meyajil RAN
Múuch’kabile’ ku ts’íibtik, ku p’isbaltik yéetel ku táakbesik ba’ax k’a’abéet ti’al u táakbesa’al u k’aaba’ ko’olel.
Maanal 50 u p’éel traamite ku beetiko’ob, ba’ale’ le ku asab k’áata’al tu péetlu’umil Yucatán, leti’e’ k’aaba’ ku p’áatal tu jeel juntúul éejidatario wa kajnáal, tumen ti’ le beyka’aj k’iino’ob ts’o’ok u máan ti’ le ja’aba’, ts’o’ok u beeta’al 853 u p’éelal; ts’o’okole’ ya’abchaj u k’áata’al u beeta’al le je’ela’ yóok’lal u pak’be’en k’oja’anil Covid-19.
Beyxan, tu tsikbaltaj Tren Mayae’ tu beetaj xan u ya’abtal máax k’áatik ka e’esa’ak máax ti’alintik éejido’ob, le beetik RANe’ ku meyaj ti’al u k’ubik ju’uno’ob k’a’anan yéetel e’esik máax ti’al le k’áaxo’obo’.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
