Máax jo’olbesik u mola’ayil Secretaría de Medio Ambiente, Biodiversidad, Cambio Climático y Energía (Semabicce), Sandra Lafón Leal, tu ya’alaje’ ts’o’ok u béeytal u tupa’al k’áak’ joopol ka’achij. Lelo’, béeychaj tumen yanchaj 38 u túul ajmeyajo’ob tu k’a’abéetkunsajo’ob droones ti’al u yila’al tu’ux te’el táan u yelelo’, úuchik u ts’a’abal ojéeltbil le viernes máaniko’, yaan k’áax ku yelel. Xmeyaje’ tu ya’alaj eel 600 u ektaareasil su’uk, yéetel talamchaj u tu’upul tumen talam u k’uchul máak tak te’elo’, le beetik tak domingo béeychaj u k’uchulo’obi’.
Tu tsikbaltaj xane’, láayli’ u xak’alta’al ba’ax beet u jóop’ol k’áak’ te’elo’, ba’ale’ tu ya’alaj ka’ap’éel ba’al ku tukulta’al beetej: yaan máax tóoknaj ba’ale’ ma’ béeychaj u kaláantik tu beeli’, wa t’aba’ab k’áak’ ti’ k’óoben ma’ jtupa’ab tu beeli’, “je’el máakalmáak ti’ le je’elo’oba’, u jach k’a’ananil ba’ax unaj u beetchajale’, leti’ u ts’aatáanta’al yéetel u tu’upul k’áak’, ti’al ma’ u k’uchul tak tu’ux yaan úumedali’, chéen k’uch te’el tu’ux yaan su’uko’”, tu tsikbaltaj.
Lafón Leale’ tu páayt’antaj u kajnáalilo’ob Kobén, beyxan máaxo’ob ku máano’ob ts’oon chéen ti’al u náaysik u yóolo’obe’, ti’al u beetiko’ob ba’ax ku k’áata’al ti’al u kaláanta’al k’áax, tumen wa ma’ tu tu’upul tu beel k’áak’, wa ma’ tu kaláanta’al tóok ku beeta’ale’, je’el u t’áabal k’áax talam u k’uchul máak ti’al u tupik, je’el bix úuch ma’ seen úuch tu kaajil Chun-Ek, tu méek’tankaajil Hopelchén, tu’ux áalk’abnaj k’áak’ t’áab Quintana Roo, ka’aj k’uch tak kaampech lu’umil.
También te puede interesar: Más de 600 ha afectadas por incendio en la Reserva de los Petenes
Kex ma’ tu ya’alaj wa ts’oka’an u jáawsa’al k’áak’e’, tu ya’alaj táan u kaláanta’al le k’áaxo’, ti’al ma’ u ka’a jóopol k’áak’i’, tumen láayli’ bin táan u meyaj kex 38 u túul máak te’el baantao’; ma’ seen náach ti’ Kobéni’, tu k’áaxil Reserva, tu’ux lalaj ja’abe’ yaan k’áak’ ku jóopoli’.
Beyxan, tu ya’alaje’, tumen naats’ yanike’ le k’áaxil je’elo’, béeychaj u séeb tu’upul k’áak’ t’áabi’i, tumen áantajnaj xan Comisión Nacional Forestal (Conafor) yéetel yanchaj uláak’ máako’ob áantajnajo’ob, u ya’abile’ éejidataryo’ob chi’ichnako’ob tumen sajako’ob ka k’uchuk k’áak’ tak te’e kaajo’, le beetik múul meyajnajo’obi’.
Tu ts’ooke’, xmeyaje’ tu jets’aj táan xan u jach ts’aatáantiko’ob maanal 100 u p’éel kúuchilo’ob ila’an jach ooxol sáansamali’; le je’elo’obo’, ma’ u k’áat u ya’al wa yaan k’áak’ t’aabali’, chéen tu jach kaláantiko’ob tumen ma’ xan ka k’uchuk xchukul k’a’abéetkunsbil meyaj ti’al u tu’upul wa ba’ax k’áak’ ka xi’ik t’áabali’.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
