de

del

Foto: Juan Manuel Contreras

Ichil ba’ax ts’a’aban k’ajóoltbil tumen Centro Nacional para la Prevención y el Control del VIH/Sida (Censida) tu ja’abil 2021, tu péetlu’umil Yucatáne’, yaan ka’ach 10 mil 380 u túul máax ti’ paak’al jump’éel ti’ le ka’ap’éel k’oja’anilo’oba’; ka’atéen ti’ le beyka’aj yanchaj tu ja’abil 2012, tumen te’el k’inako’obe’ yaan 5 mil 401 u túul máak yéetel. 

Red de personas Afectadas por VIH (Repavih) táan u k’iimbesik junk’aal ja’abo’ob káajak u yáantik máaxo’ob paak’al ti’ le k’oja’anilo’oba’; yóok’lale’ yaan u beeta’al jump’éel ki’iki’ cha’an le 18 ti’ mayo ku taala’, tu kúuchil Olimpo, láas 6 tu yaal u yáak’abtal. 

Pablo Alemán Góngorae’ tu k’a’ajsaje’, tu ja’abil 2002 ka’aj káajsa’ab u múuch’kabil Repavih tumen sikoologóo Julián Ramírez, ti’al u yáantik, u much’ik yéetel u láak’intik máaxo’ob yaan ti’ VIH.

“Walkil junk’aal ja’abo’obe’, yaanal talamilo’ob yaan ti’ máaxo’ob paak’al ti’ VIH tumen meyajnáalo’obe’ mix táan u cha’ak u kóojolo’ob ti’obi’; yéetel ya’ab ti’ máaxo’ob tsaayale’ naakal u yóolo’ob ti’ u seen luk’iko’ob ts’aak u ti’al”, tu ya’alaj máax jo’olbesik múuch’kabil.

 

También te puede interesar: Se duplica el número de personas con VIH/Sida en Yucatán

 

ja’abil 2006, p’áat mina’an ts’aak ti’obi’, tumen ch’éen u k’ujsa’al xan tu kúuchilo’ob Issste yéetel Imss, ts’o’okole’ tak walkila’ láayli’ “ma’ jach jeets’el u yantal mantatsi’”, tu ya’alaj.

Walkila’ ojéela’an tu péetlu’umil Yucatáne’, u 65 por siientoil máaxo’ob k’oja’ane’, tsaayal ti’ob VIH; u 35 por siientoile’ Sida yaan ti’ob. Pablo Alemáne’ ku tukultik u 85 por siientoil máaxo’ob k’oja’ano’obe’, xiibo’ob; yéetel uláak’ 15 por siientoile’, ko’olel. Beyxan, tu ya’alaje’, u 15 por siientoil máaxo’ob tsaayal ti’ob le k’oja’anila’, ku yojéeltiko’ob yaan ti’ob VIH, yéetel uláak’ sexual k’oja’anilo’ob, tumen xma’ bo’olil u beeta’al u pruuebasil te’el mola’ayo’. 

Ikil ts’o’ok junk’aal ja’abo’ob káajak u meyaj Repavihe’, ts’o’ok u ts’aatáanta’al maanal 5 mil máak paak’al ti’ le biiruso’, yéetel uláak’ maanal 5 mil 500 u túul u láak’alo’ob máaxo’ob tsaayal ti’, ikil u beeta’al tsikbalo’ob, láak’inaj, tsolxikin, ichil uláak’ ba’alo’ob. 

Pablo Alemáne’ tu ya’alaje’ walkila’ táan u kaxta’al ka péeksa’ak u yóol mola’ayo’ob ti’al u chich meyajo’ob ti’al yoksa’al tu tuukul máake’, unaj u yutsil k’a’amal máaxo’ob tsaayal ti’ le k’oja’ano’oba’.

Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan