Tumen ts’o’ok u yantal jejeláas ba’alob beetik u yantal sajbe’entsil ti’al u kuxtal wíinik, je’el bix ba’ax ku p’a’atal tumen kúuchilo’ob tu’ux ku tséenta’al k’éek’eno’obe’, líik’sa’ab t’aan tumen áaktibistaob, máaxo’ob ku ba’atelob yóok’lal u páajtalil wíinik, máasewal kaajo’ob yéetel múuch’kabilo’ob ti’ jo’op’éel u noj lu’umilo’ob América (Estados Unidos, México, Chile, Argentina, Ecuador) tu ts’áajo’ob k’ajóoltbil jets’t’aan tu táan le kúuchilo’ob tu’ux ku tséenta’al k’éek’eno’obo’.
Ts’íibe’ k’aaba’inta’an Declaración de América sin fábricas de cerdos; te’elo’ ku k’áata’al ka ch’éenek u seen je’ebel u kúuchilo’ob k’éek’en te’e kóontinentea’, ma’ u ts’a’abal u páajtalil u meyaj mola’ayo’ob je’el bix le je’elo’, yéetel u k’a’alal tu séebanil u páajtale’ le kúuchilo’ob táan u meyajo’ob walkila’.
Ku k’áatiko’ob ka yanak u chíimpolta’al u páajtalil kaajo’ob ti’al u jáalk’ab jets’ik ba’ax u k’áat, beyxan ba’ax u k’áat u beet yéetel u k’áax beyxan u lu’umil, tumen leti’e’ ku k’askúunta’al tumen mola’ayob tséenik k’éek’eno’ob.
También te puede interesar: Activistas de cinco países presentan declaratoria contra megagranjas porcícolas
Le je’ela’ jts’a’ab k’ajóoltbil ka’alikil táan Foro internacional sobre los impactos sociales y ambientales de las mega fábricas de cerdos, beeta’ab le 25 ti’ mayo máaniak’, tu kúuchil Centro Peninsular en Humanidades y Ciencias Sociales, Cephcis, ti’ u noj najil xook Universidad Nacional Autónoma de México (UNAM), tu noj kaajil Jo’.
Ts’íibe’ jxo’ok tumen José Clemente May Echeverria, máax táaka’an ichil u múuch’il Ka'anan Ts'onot ti’ u kaajil Homún, ti’al u chíikbesa’al Yucatán.
“Mola’ayo’ob tu’ux ku tséenta’al k’éek’eno’obe’ k’ucha’an tak Estados Unidos yéetel América, ba’ale’ jump’éelili’ bix u ch’a’anuktik koonol yéetel naajal, tumen ti’al u béeykunsike’, ku tokik ti’ kaaj u k’áaxo’ob, yéetel ku jelbesik xan bix u yantal wíinik; ku k’askúuntik yóok’ol kaab, yéetel jach k’aas xan u ti’al ba’alche’ob”, tu ya’alaj.
Ichil ba’ax ku xo’okol te’e ts’íibo’, ts’a’abane’ u meyaj le nukuch mola’ayo’ob tu’ux ku tséenta’al k’éek’eno’obe’, ku pepecha’abtik u páajtalil kaaj jets’a’an ti’al u kaláanta’al u toj óolal, beyxan ti’al u yutsil yantal uk’be’en ja’, meyaj, ba’al u jaantej, ichil uláak’ ba’alo’ob.
Beyxan May Echeverria tu ya’alaje’ le nukuch mola’ayoba’ ku jóok’sik ba’alob beetik u k’astal lu’um, iik’ yéetel ja’, tumen kéen k’asako’obe’ ku cha’ako’ob sulfuro de hidrógeno, amoníaco yéetel u mejen ba’alilo’ob metano beyxan óxido nitroso, ka’ap’éel ti’ u gasesil efecto invernadero, tu ya’alaj.
“Tu ba’ale’ ku tsa’aysik k’i’inam pool, u yantal u síim máak, u yantal sasak’ kaal, u yelel u yich máak, u talamtal u ch’a’abal iik’, ichil uláak’ ba’alo’ob, ts’o’okol xane’, yaan ba’al u yil yéetel k’oja’ano’ob ku tsa’ayal ti’ máak kéen talamchajak u ch’a’ak u yiik’”, tu jets’aj.
Ts’o’okole’, u meyaj le kúuchilo’oba’ ku k’askúuntik xan u ba’alumbáaj kaajo’ob yéetel kolnáalo’ob, tumen ba’ax unaj u ti’alo’obe’ ku tse’elel wa ku yéek’kunsa’al ti’ob.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
