Lobo marino de California wa león marino de California (Zalophus californianus) ma’ jeets’el u moots ti’ u ja’ilo’ob Caribe tu noj lu’umil México, ba’ale’ ku páajtal u yila’al ti’ akuaarios yaan te’e baantao’, tu’ux ku seen ch’a’abal u yoochelo’obi’; ya’abach juntéenake’ ku tukulta’ale’ láayli’ leti’e’ fookaso’, ba’ale’ leti’obe’ yaanal bix u wíinkilalo’ob, ts’o’okole’ jela’an tak bix u báabo’ob.
Tu péetlu’umil Quintana Rooe’, ichil 30 ti’ mayo’ tak 3 ti’ junioe’, ku k’iimbesa’al Semana del Lobo Marino, ti’al u péektsilta’al ich kaaj le ba’alche’a’ yéetel ti’al u yojéelta’al bix unaj u kaláanta’al tu’ux ku kuxtalo’ob.
También te puede interesar: Lobo marino, un turista más en el Caribe Mexicano
U xiibil tsula’e’ ku aaltal tak 300 kíilograamos, ka’alikil u xch’uupile’, ku k’uchul tak 150 kiilos; u tso’otsele’ kóom yéetel piim, ba’ale’ jach uts u biinsikubáaj tak yéetel wíinik, le beetik séeba’an u yantal sajbe’entsil u ti’al, tumen ma’ táan u kaláanta’al tu’ux ku yantal.
U xikino’obe’ chika’antak, chowak xan u k’ab ti’al u báab yéetel le yaan tu peelbise’ kóom; uláak’ ba’al jach chika’an ti’obe’ leti’ bix u báabo’ob: ku k’a’abéetkunsik u k’ab yaan tu tseem ti’al u ch’a’ak u muuk’.
Beyxan, le ba’alche’a’, séeba’an u yu’ubik u book wa ba’ax, tumen tak yéetele’ ku kaxtik u núupo’on wa ku k’ajóoltiko’ob u mejenil. Ku jaantik jejeláas kayo’ob, yéetel ku jaantik óoli’ tuláakal ba’al ku táakal tu beel, tak mejen ch’íich’ (kex ma’ tuláakali’, ba’ale’ yaan ku beetiki’). Je’el u kuxtalo’ob tak 35 ja’abo’obe’.
Tsula’e’, jch’a’ab ti’ Diccionario Maya Cordemex (1980), jo’olbesa’ab u meyajil tumen Alfredo Barrera Vásquez.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
