Úuchik u jáalk’abta’al Mardonio “N” tu jo’oloj wakp’éel ja’abo’ob k’a’alak tu kúuchil San Francisco Kobén, tumen ma’ yanchaj máax sutik u t’aanil mix xan máax t’aan tu yóok’lale’, x-xak’al xook Artemia Fabree’ tu ya’alaje’, te’el kúuchilo’ yaan kex 114 u túul máasewalo’ob k’ala’ano’obi’, ts’o’okole’ kex ka’atéen wa maanal ti’ úuchik u pepebcha’abtal u páajtalilo’ob ka’alikil u xak’alta’al ba’ax tu beetajo’ob, ts’o’okole’ tu péetlu’umil Kaanpeche’ láayli’ mina’an máax beetik sutt’aanil.
Artemiae’ táaka’an xan ichil u múuch’kabil Diálogo y Movimiento; tu tsikbaltaje’ u k’a’alal máak chéen beyo’ ku yúuchul tumen mina’an máax sutik máasewal t’aan ich káastelan, je’el bix úuchik ti’ yuum Mardonio, máax síij tu péetlu’umil Oaxaca, ba’ale’ k’uch meyaj ti’ jump’éel kajtalil yaan Kaanpech, ba’ale’ tu jo’oloj jayp’éel winalo’obe’ túuxta’ab u biins jump’éel kisbuuts’ tak tu noj kaajil Kaapench tumen ti’ yaan ka’ach Champotón ba’ale’ ma’ u yojel wa na’aksa’an mariwaanai’.
También te puede interesar: Al menos 114 indígenas tuvieron un mal proceso de juicio en el Penal de Kobén
“Ka’aj je’elsa’ab tumen Marina, yéetel ma’ jna’ata’ab tumen ajmeyajo’ob, tumen ma’ táan u t’anik káastelan t’aane’, k’uba’ab Fiscalía General de la República (FGR), ba’ale’ te’elo’ ma’ béeychaj mix u t’aani’, mix xan u yantal máax t’aan tu yóok’lal, le beetik yuum Mardonioe’ xáanchaj ukp’éel ja’abo’ob te’elo’, tak ka’aj béeychaj u kaxta’al wa máax sutik t’aan”, tu tsolaj.
Yéetel jump’éel kóom cha’ane’ jts’a’ab k’ajóotlbil ba’ax úuch ti’ yuum Mardonio, máax ts’o’ok u jóok’ol tu jo’oloj le beyka’aj ja’ab p’ata’ak te’elo’, tumen ma’ xan je’ets’ wa yaan u si’ipili’, ts’o’okole’ kex tumen sistema penal a’alik wa ma’ táan u je’ets’el u si’ipil máak tu jo’oloj ka’ap’éel ja’ab k’ala’ake’, unaj u cha’ak’abta’al. Chéen ba’axe’, walkila’, yóok’lal Ley de Amnistía Federale’ béeychaj u jóok’sa’al, tumen ma’ táan u ts’a’abal ba’ax k’a’abéet ti’ ti’al u yáanta’al.
“Le beetike’, kjach ki’imak óoltik úuchik u jáalk’abta’al yuum Mardonio, tumen leti’e’ yáax jóok’ úuchik u yantal Ley de Amnistía, ts’o’okole’ míin unaj u yantal u jeel nu’ukbesajo’ob ti’al u jóok’sa’al máako’ob úuch ba’al je’el bix ti’ leti’o’, ba’ale’ leti’e’ ba’ax yaan walkila’. Walkila’ nuka’ajon kmeyajt uláak’ máako’ob láayli’ beey yaniko’obo’”, tu tsikbaltaj.
X-áabogadáa Elia Cruz, tu ya’alaje’ u jach ki’iki’ óolil ba’ax úuche’, leti’ u béeyta’al u jóok’sa’al le nojoch máako’, tumen ti’ le beyka’aj ja’abo’ob k’ala’ab yéetel pepebcha’abtab u páajtalile’, mix táan u bo’ota’al yóok’lal loobilaj beeta’ab yóok’ol tumen, ts’o’okole’ jala’ache’ chéen ti’ k’áataj ka sa’atbesa’ak u si’ipil, chéen ba’axe’ yuum Mardonioe’ ma’ béeychaj mix u ts’aatáantik u baatsil ka’alikil k’ala’an.
X-xak’al xooke’ tu beetaj páayt’aan ti’al u yantal múul meyaj, ti’al u kaxta’al u yuumil sutt’aan, tumen beyo’ je’elili’ u yantal máax kaláantik ba’ax ku yúuchul yéetel máasewal máak, ts’o’okole’ xma’ bo’olil, tumen u nooyile’ ka yanak kéet kuxtal ti’al tuláakal máak.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
