Kolnáalo’ob beetik u múuch’kabil Asociación Regional de Silvicultores del Sur de Yucatán y U Kanantaal Sihnaal, máaxo’ob yano’ob tu noojolil Yucatáne’, tu k’áatajo’ob ka je’elsa’ak u meyaj nukuch mola’ayob tumen ku jelbesik u kuxtal k’áax yéetel yóok’ol kaab.
Beyxan, leti’obe’ tu ya’alajo’obe’, ja’abmanja’abe’ ku k’astal maanal 20 mil ektaareasil k’áax tu péetlu’umil Yucatán, ikil u nojochkíinsa’al kaajo’ob, ichil uláak’ ba’alob.
Tu ya’alajo’obe’ ts’o’ok u jach ya’abtal ja’ k’askúunta’an, ts’o’okole’ ma’ tu ch’éenel, ba’ale’ beyxan u ba’alche’ilo’ob k’áaxe’ mina’al ba’al u jaanto’ob mix xan tu’ux u yantalo’obi’.
“Ch’íich’o’ob yéetel k’ulubo’obe’ ti’ ku yantalo’ob t-koole’, ts’o’okole’, ichil jun súutuk u láaj jaantiko’ob kpaak’alo’ob; mix ba’al ku p’áatal to’on ti’al kjochki’”, tu ya’alajo’ob ti’ k’a’aytajil ts’íib tu beetajo’ob.
También te puede interesar: Megaproyectos afectan la vida de animales silvestres: campesinos de Yucatán
“Walkila’, talam u yúuchul paak’al yéetel u yantal jooch tumen k’ulube’ ku jach k’uchulo’ob tek soolaro’ob yéetel tu’ux kpak’maj piñáa. Jayp’éel ja’abo’ob paachile’ ku páa’tiko’ob u k’anta’al ba’al, ba’ale’ walkila’ beey ya’axil u jaantiko’obo’”, tu ya’alo’ob.
Beyxan, kolnáalo’ob tu ya’alajobe’ táan xan u káajalu multa’al u paak’alo’ob tumen ku’uk. Séeba’an u jáanjan jaanta’al chi’, máamunsiyóo, maangóo, ichil uláak’ ba’alob”, ba’ale’ leti’obe’ ku ya’aliko’obe’ táan u yúuchul le je’ela’ tumen u seen ch’a’abal k’áax ti’al u beeta’al nukuch mola’ayob.
“Ka’ache’ k-u’uyik u tsikbalta’al ba’ax ku yúuchul Homún, le tu’ux ku seen yantal u ta’ le ba’alche’ob te’elo’, ba’ale’ beora’ ts’o’ok u taasa’al xan wey noojole’, ts’o’ok u jach multiko’ob le baanta’a, ts’o’okole’ tu’ yéetel ku jach k’askúuntiko’ob ja’”.
Ichil k’a’aytajil ts’íib tu k’i’itbeso’obe’, a’alab maaya kolnáalo’ob yaan te’e chúumuk, noojol yéetel lak’in Yucatáne’, leti’e’ máaxo’ob ilik u jach p’íittal u joocho’ob tumen u k’e’exel bix u k’a’abéetkunsa’al lu’um, u seen ch’a’akal che’ yéetel tumen ma’ táan mix u k’áaxal cháak.
Leti’obe’ táan u k’áatiko’ob: ka xóot’ok tuláakal u meyajilo’ob Tren Maya; u k’a’alal le nukuch kúuchilo’ob tu’ux ku séenta’al k’éek’eno’ob yéetel ka ts’a’aban no’ojan áantaj ti’al máaxo’ob ku paak’alo’ob ba’ale’ ma’ táan u k’a’abéetkunsiko’ob kiimikóos yéetel uláak’ ba’alo’ob.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
