de

del

Foto: Efe

Ba’ateltáambal yéetel u seen ko’ojtal ba’ale’ ts’o’ok u beetik u yantal talamilo’ob xan ti’ bix u na’akal u tojol wa u p’íittal u ba’alumbáaj ti’al u béeytal u meyaj máakiladoráa tu péetlu’umil Yucatán, beey a’alab tumen Alejandro Guerrero Lozano, máax jo’olbesik Asociación de Maquiladoras de Exportación de Yucatán, Index Yucatán. 

Kex beyo’, tu ya’alaje’ ts’o’ok u béeytal ya’abkunsa’al 10 por siiento meyaj p’áat mina’an ka’ach tu k’iinil pak’be’en k’oja’an. Walkila’, le jaats meyajila’ ku ts’áak meyaj ti’ maanal 30 mil u túul máak, le je’ela’ ku beetik uts kex ti’ 100 mil baatsilo’ob.
U múuch’kabil México, ¿cómo vamos? tu ts’áaj k’ajóoltbil te’e k’iino’oba’, u xaak’al meyajil tu beetajo’ob yóok’lal íinflasyon tu lu’umil México, te’e ja’abil 2022a0, tu’xu ku chíikpajal Yucatán beey u wukp’éel péetlu’umil tu’ux asab ko’ojchaja’an ba’al tu lu’umil México, tak tu yáax kiinse k’iinilo’ob mayo.

 

También te puede interesar: Inflación ha afectado los insumos para la industria maquiladora de Yucatán

 

U jach ko’ojil ba’ale’ ti’ yaan tu péetlu’umil Oaxaca, tu’ux k’uacha’an tak 9.8 por siiento; tu paache’ ti’ yaan Kaanpech tu’ux yaan 9.6 por siiento; Morelos, 9.1; Zacatecas, 9 por siiento yéetel Chiapas tu’ux náaka’an 8.8; tu paach xane’ ti’ yaan Yucatán, kéet yanik yéetel Durango beyxan Michoacán, tumen ti’ u yóoxp’éel péetlu’umo’oba’ k’ucha’an 8.7 por siiento.

Yóok’lale’ Guerrero Lozano tu ya’alaje’ le je’ela’ ku ye’esik u ko’ojtal materias primas, ts’o’okole’ u ya’abil ti’ leti’obe’ yóok’lal mokt’aan beeta’an yéetel mola’ayob tu’ux ku túuxta’al ba’ax ku koniko’obe’, ma’ tu páajtal u k’exiko’ob le bajux jets’a’an ku tojoltik le ku beetiko’obo’.

Ichil jayp’éel ti’ le ba’alob ko’ojchaje’ ti’ yaan: piits’, na’ak 10 por siiento; metales, na’ak 30 por siiento, féertilisaantes “jach píit máan” u ko’ojil yóok’lal u ba’atelil Rusia yéetel Ucrania, kóombustibles, gáasolináa; tu lu’umil Estados Unidos ts’o’ok u náakal 6 doolarées u gáalonil, ba’ale’ le beyka’ajo’ “mix juntéen ya’ax ko’ojchajak beyo’”, tumen ka’ache’ chéen 3 doolarées u tojol, ichil uláak’ ba’alob.

Ba’ale’ tuláakal le ba’ax ku ko’ojtale’, leti’e’ máakiladoras ku yantal u bo’otiko’obo’. “Ku beetik u ko’ojtal ba’al yéetel ku p’íittal le bajux ku p’áatal u ti’al”, tu tsikbaltaj.  

Kex beyo’, láayli’ u túuxta’al ba’al tak Estados Unidos, tumen láayli’ u jach k’áata’al ba’al, tumen tak le ja’ab máaniko’, túuxta’ab kex 100 miyonesil doolarées ichil jump’éel winal, le beetik xane’ ts’o’ok u chan mu’uk’anchajal le meyaja’ te’el lu’uma’; ts’o’ok tak u yantal mola’ayob kaxtik tu’ux u meyajo’ob ti’ méek’tankaajo’ob, ti’al u kaxtiko’ob u yuumil meyaj; je’el bix Baca, Tizimín yéetel Espita.

Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan