U mola’ayil Cámara Nacional de la Industria de Restaurantes y Alimentos Condimentados (Canirac) Quintana Roo ma’ tu ya’alik wa ma’ tu éejentik a’almajt’aan tu’ux ku je’ets’el ma’ táan u béeytal u k’a’abéetkunsa’al plaastikóos (le ku meyaj chéen juntéeno’), tumen táan xan u péektsilta’al ti’ le kúuchulo’ob janalo’, ba’ale’ tu kex beyo’, tu ya’alajo’obe’ ma’ táan u yu’ubiko’ob wa je’el u béeytal u jáan p’atik u k’a’abéetkunsiko’ob tu séebanil, tumen tak walkila’ mina’an u jeel ba’ax je’el u yutstal u ch’a’abal meyaj tu jeel.
Marcy Bezaleel Pacheco, máax jo’olbesik Canirac Quintana Roo, tu ya’alaje’ ma’ u k’áat u ya’al wa ma’ tu chíimpoltiko’ob, chéen ba’axe’ yaan jejeláas ba’al unaj u sáasilkunsa’al ichil le a’almajt’aano’; leti’obe’ táan u páa’tiko’ob u je’ets’el kéen okok meyaj túumben jala’ach yéeya’abo’, ba’ale’ Alianza Nacional de Pequeños Comerciantes (Anpec) ku ya’alike’, a’almajt’aane’ unaj u káajal u chíimpolta’al tu beel ti’al u winalil julio ts’o’ok u yokola’.
Walkila’, tu ya’alaj, ya’abach ti’ u yuumilo’ob mola’aye’ táan u páa’tik u yilko’ob ba’ax kun úuchul, tumen ts’o’ok u ya’alal ti’ob tumen u mola’ayil Secretaría de Ecología y Medio Ambiente (Sema) yaan u káajal u chíimpolta’al a’almajt’aan, ba’ale’ yaan u yilko’ob bix u jan tséeltiko’ob tumen yaan ba’alob ma’ sáasil yanik ti’ le ba’ax ts’o’ok u je’ets’elo’.
También te puede interesar: No estamos listos para prescindir del plástico: restauranteros de QRoo
“Jach uts le a’almajt’aano’, ba’ale’ ma’ táan u béeytal u jáan beta’al wa ba’ax, je’e bix ka jáan a’alak teche’ ‘ko’one’ex beet jump’éel elektrikóo kis buuts’’, ba’ale’ ba’ax kéen kbeet yéetel le ku meyajo’ob yéetel gaas, beyxan yéetel gáasolineras, ts’o’okole’ mina’an tu’ux in kóonektartik in kis buuts’”, tu ya’alaj.
Ts’o’okole’, ichil ba’ax jets’a’an te’e a’almajt’aano’, ku ya’alike’ ma’ táan u páajtal u ma’anal mixba’al beeta’an yéetek plastikóo chéen juntéen ku k’a’abéetkunsa’al, ba’ale’ táaka’an kosmeetikóos, beyxan leentées, u boteeyasil peet, ichil uláak’ ya’abach ba’al ma’ jach jeets’el bix kéen meyajnaki’. Ba’ale’ yaan máaxo’ob a’alike’ yaan u páajtalil u k’e’exel jap’éel ba’alo’ob ti’ le a’almajt’aano’, ba’ale’ Semae’ ts’o’ok xan u ya’alike’ ts’o’ok u káajal u chíimpolta’al yéetel ma’ chéen lelo’, tumen yaan tak u ts’a’abal u si’ipil máax ma’ táan u beetik ba’ax jeets’a’ani’.
Máax jo’olbesik Canirac tu péetlu’umil Quintana Rooe’ tu k’a’ajsaj táan ba’atel tu noj lu’umilo’ob Rusia yéetel Ucrania, le beetike’ ts’o’ok u yóoxtenchajal talamilo’ob ku yantal ti’al u béeytal u chíimpolta’al a’almajt’aan je’el bix le je’elo’, tumen yaan ya’abach u noj lu’umilo’ob Europa, tu’ux suuka’an u ko’onol áaluminyo; “mina’an áaluminyo tu lu’umil México, ts’o’okole’ úuchik u káajal pak’be’en k’oja’ane’, mina’an xan nu’ukulo’ob beeta’an yéetel kristal”.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
