“Ku yokolo’ob, ku seen ch’akiko’ob che’, ku beetiko’ob chúuk, ku koniko’ob k-k’áaxo’ob, ba’ale’ ka’alik u yúuchule’, je’el kp’áatal k’asil ti’ tuláakal u nu’ukbesajilo’ob k’áax tu’ux kts’íibtmaj k-k’aba’i’”, tu ya’alaj Ermilo Aké Couo, máax chíibkesik u éejidoil Pomuch. Leti’ xane’ tu tsikbaltaje’, leti’obe’ táan u kaxtiko’ob ka béeyak u much’ikubáajo’ob yéetel xjala’ach ti’al u yáanta’alo’ob u xu’ulsa’al loobilaj ku beeta’al ti’ u k’áaxo’ob.
Ka’ache’ u k’áaxil Pomuche’ ku jach multa’al tumen u múuch’il Frente Campesino Indígena Emiliano Zapata (Freciez), ba’ale’ ma’ béeychaj u ma’anali’, mix xan u ch’a’abal tumen le múuch’ jo’olbesa’an ka’ach tumen Luis Antonio Che Cú, máax sa’at u kuxtal tu ja’abil 2020, úuchik u talamchajal ba’al ti’ yéetel u k’oja’anil Covid-19, le beetike’ ma’ ts’o’okspaj u yila’al u ju’unil u ma’anal le k’áaxo’, yéetel ma’ yanchaj u jeel máax ch’a’ajolt u beetik.
Walkil túuna’, maanal mil 200 u túul éejidatrio’ob chi’ichnaktako’ob tumen yaan u jeel táanxel kajil máako’ob, k’ucha’ano’ob yéetel u ts’oono’ob, ba’ale’ beyxan óol je’elan u moodoso’ob, táan u jach náats’alo’ob ti’ kex 40 mil u ektaareasil k’áax, beey a’alab tumen Aké Couo, máax tu ya’alaje’ “kéen k-óot máan tak tu’ux yaan kpáarselaobe’ ku talamchajal to’on, tumen ku k’a’atal kbeel, ts’o’okole’ wa ma’ táan kbeetik u kweentaile’, ku taal u yokso’ob saajkil to’on”.
También te puede interesar: Ejidatarios de Pomuch denuncian invasión de tierras por personas de otros estados
Ka’aj ts’o’ok u t’aan tu’ux ku beeta’al Participación Ciudadanae’, Aké Couo tu ya’alaje, tu béeykuns u jets’iko’ob jump’éel múuch’tambal yéetel Secretaría del Medio Ambiente y Recursos Naturales (Semarnat), Procuraduría Federal de Protección al Ambiente (Profepa), Guardia Nacional (GN), beyaxn yéetel u jala’achilo’ob péetlu’um, ti’al u kaxta’al tu séeba’anile’, ba’ax kun beetbu jéets’ele’ yaan u yantal u ts’a’abal máax kanan ti’al yutsil kajnáalo’ob.
“Te’e tu’ux yaan le k’áaxe’, yaan jun xóot’ ktáakbesmaj ti’ jump’éel u nu’ukbesajil Servicios Ambientales ti’ Semarnat, ba’ale’ bo’ol ku beeta’al ikil u kaláanta’al yéetel u líik’sa’al k’áax tu beele’ ma’ k-ojel wa yaan u beeta’al je’ex suukile’, tu yóok’lal le máako’ob je’el ku taal u seen ch’ako’ob che’, le beetik táan kpéek yéetel, ti’al kjets’ik yéetel a’almaj t’aane’, le lu’umil je’elo’ kti’al”.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
