Tu jo’oloj maanal jo’p’éel winalo’ob k’ala’ak u yúuchben kaajil Dzibilchaltún, ti’ u méek’tankaajil Jo’, je’eb tuka’atéen u joolnajil le lunes 25 ti’ julio máanika’.
Arturo Chab, máax jo’olbesik Instituto Nacional de Antropología e Historia (INAH) Yucatán, tu tsolaje’ ts’o’ok u béeytal u yantal mokt’aan yéetel u éejidatarioilo’ob Chablekal, máaxo’ob ma’ táan u yóotiko’ob ka’ach ka je’ebek tuka’atéen le kúuchilo’.
“Yanchaj u yáax bo’ota’al 30 miyoonesil pesos; walkila’ ts’o’ok u k’u’ubul ti’ éejidatario’ob, le beetike’ tu cha’ajob u ka’a je’ebel yéetel tu k’ubajo’ob le kaajo’”, tu tsikbaltaj.
También te puede interesar: Reabre la zona arqueológica de Dzibilchaltún tras arreglo con ejidatarios
Meyajnáale’ tu tsolaj yanchaj ka’ap’éel k’a’anan súutuk yéetel u éejidatarioilo’ob Chablekal: yáax k’ala’ab kúuchil tumen u yuumilo’ob le 53 ektaareasil tu’ux yaan le úuchben kaajo’, táan u k’áatiko’ob ka’ach ka yanak u bo’ota’al u k’áaxo’ob tumen leti’ob ma’ táan ka’ach u k’amiko’ob jach mix jump’éel taak’in yóok’lalo’obi’.
Le je’elo’ béeychaj u yutstal úuchik u beeta’al mokt’aan yéetel INAH, tu’ux jets’a’ab mola’aye’ yaan u manik le k’áaxo’.
Ba’ale’, ma’ xáanchaj je’ek’abe’, ka jeel to’ok kúuchil tumen éejidatario’ob, ka tu k’alajo’ob joolnaj tuka’atéen, beyxan tu k’alo’ob kúuchil e’esajil yéetel ts’ono’ot, tumen ma’ tu k’amajo’ob yáax bo’ol a’alab yaan u ts’a’abali’.
Beey túuno’, Arturo Chabe’ tu ya’alaj walkila’, ts’o’ok u k’u’ubul yáax bo’ol, 30 miyoonesil pesos, ba’ale’ lelo’ chéen leti’e’ yáaxo’, kéen ts’o’okoke’ yaan u taal uláak’ taak’in yóok’lal u eektareasil p’aatal; yéetel túun le je’ela’ ku xu’ulsa’al ka’ap’éel noj talam yanchajij.
“Yaan kbo’otik tuláakal ba’ax jets’a’ab te’el mokt’aano’. INAHe’ yaan u yóol u bo’otik tuláakal taak’in jets’a’an ku tojoltik le k’áaxo’ tak kéen jóok’ok u jets’t’aanil mana’ab tumen u jala’achil u noj lu’umil México”, tu tsolaj.
Tak walkila’, chéen úuchben kaaj kun je’ebel ti’ kaaj, ka’alikil u xak’alta’al u kúuchil e’esajil yéetel ts’ono’ot ti’al u yila’al bix yaniko’ob, wa k’aschaja’ano’ob yéetel beyka’aj.
U yokol máak te’elo’ ku tojoltik 282 pesos, 185 ti’al u kajnáalilo’ob México yéetel 65 pesos ti’al u kajnáalilo’ob Yucatán.
Tu jo’oloj jump’éel oora je’ebeke’, ook 32 u túul ajxíinximbalo’ob te’e úuchben kaajo’ yéetel láayli’ u k’uchul máaki’, u ya’abile’ mexikoilo’ob.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
