Cristina Reyese’, juntúul xkananil ja’, síij tu kaajil Tekax. Ichil u ch’e’ene’ u ts’áamaj jump’éel sensor yéetel le ku béeytal u xak’altik beyka’aj ma’alobil uk’be’en ja’ yaan tu baantail u k’íiwikil le kaajo’.
Leti’ yéetel uláak’ paaalalo’ob, beyxan u jeel kajnáalo’obe’, ts’o’ok u kanik u k’a’abéetkunso’ob le nu’ukula’ ti’al u yutsil kaaj yéetel ja’. Wa ku yilik yaan ba’ax jela’an ichil le ja’o’, ka’anal yanik u klooroil, wa jela’an yanik u níibelesil PHe’, ku chíikbesik ti’ jump’éel nu’ukbesaj ts’a’aban ti’ u séelularil jo’olpóop.
“Kéen xi’iko’one’ mix ba’al kbiinsik, kp’atik ti’al paalal tu bin u líik’il walkila’; le beetik k’a’anan u kaláanta’al ja’, beyxan yóok’ol kaab, yéetel uláak’ ba’ale’ u ts’a’abal ojéeltbil ti’ kajnáalo’ob yéetel jala’ache’, wa mina’an ja’e’, ma’ táan u páajtal kkuxtal, mix ba’al ku béeytal”, tu ya’alaj.
Smart Watere’, jump’éel nu’ukbesa’aj meyajta’an tumen jejeláas múuch’kabilo’ob ti’ le kaajo’, beyxan ti’ uláak’ táanxel kaajo’ob yéetel jo’olpóop’ob ti’ Yucatán, tu’ux táakbesa’an nu’ukbesaj ku k’aaba’intik Dime H2O, ku meyaj yéetel seensoro’ob ti’al u p’i’isil beyka’aj ma’alobil le ja’o’. Lik’ul u ja’abil 2019e’ káajsa’ab túutajil nu’ukbeaj tu múuch’kajtalil Dolores Otero, tu noj kaajil Jo’, ba’ale’ walkila’, tu ka’a jaatsil meyaje’ táan u beeta’al tu méek’tankaajil Tekax.
También te puede interesar: Dime H2O, aplicación que permite verificar la calidad del agua en Yucatán
Ichil mola’ayo’ob péektsiltik u beeta’al le meyaje’ ti’ yaan Qualcomm Wireless Reach, Secretaría de Desarrollo Sustentable del Estado de Yucatán (SDS), Instituto de Desarrollo Regional y Municipal del Estado de Yucatán, Ayuntamiento de Tekax, The Social Intelligence Unit (SIU), Kanan Kab Protección del Mundo A.C., Grupo LAN yéetel Colectividad Razonatura.
Le 28 ti’ julio máanika’ beeta’ab Feria del Agua ti’al u ye’esa’al ti’ kajnáalo’obe’ ba’ax u ma’alobil le nu’ukbesaja’, ba’ax nu’ukulil ku k’a’abéetkunsik yéetel bix je’el u meyaj ti’ máak.
Samuel Bautista Mora, máax jo’olbesik u meyajil SIU, tu ya’alaj ts’o’ok u bin u k’éexel tumen walkila’ ts’a’aban ti’ Las rutas del guardián del agua, k’áatchi’ob yéetel le ku páajtal u kanik máak jejeláas ba’al yóok’lal u páajtalil wíinik ti’al u yantal uk’be’en ja’ ti’, u k’a’ananil u yutsil yantal, ichil uláak’ ba’alob. Uláak’ ba’ax tu ya’alaje’, te’e áaplikaasyono’ ku ts’áak u páajtalil u ya’alal tu’ux teejel wa tu’ux ku púuts’ul ja’.
Beey túuno’, Alexia Lizarraga Quintero, máax jo’olbesik Kanan Kab, tu ya’alaj múuch’kabile’ ku meyaj ti’al u péektsiltik ich kaaj ka ka’a’béetkunsa’ak le nu’ukbesaja’. Óscar Olivares Domínguez, juntúul ti’ máax p’ata’an ti’al u ts’áak le seensoreso’, tu tsolaj ch’e’ene’ ku ch’a’ak ja’ tu yáamil le lu’umo’, ts’o’okole’ ku na’akal tu tuubuoil beetik u xa’aychajal ichil u kaajil Tekax.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
