Mola’ay beetik u ja’il káaltal ets’ekbal meyaj tu kaajil Hunucmá, Yucatáne’, ku p’atik ich sajbe’entsil u ja’il le kaajo’, tumen je’el u beetik u jach táaj ch’óoch’ajale’, beey úuchik u ya’alal tumen kajnáalo’ob yéetel ajxak’al xooko’ob.
Ts’o’okole’, tu ya’alajo’obe’, leti’obe’ ts’o’ok u káajal u yu’ubiko’ob u ch’óoch’il le ja’ ku jóok’sik ti’ u ch’e’eno’ob, yéetel le je’elo’ ma’ jach uts u taal ti’ paak’al beeta’an tumen kajnáalo’ob.
Tu ja’abil 201e’, ka’alikil tu beetik u jala’achil Rolando Zapata Bello, u mola’ayil Grupo Modeloe’ tu chúunsaj u meyaj Cervecería Yucateca, jump’éel kúuchil jts’a’ab tu méek’tankaajil Hunucmá, tu’ux a’alab, tu káajbale’, yaan u páajtal u beeta’al 7 miyoonesil hectolitros u ja’il káaltal lalaj ja’ab, yéetel ti’al u béeytal u chúunsa’al mola’aye’ k’a’abéetkunsa’ab 8 mil 500 miyoonesil pesos.
También te puede interesar: Advierten riesgo en el agua de Hunucmá por planta cervecera
Anacleto Cetina Aguilar, juntúul u kajnáalil Hunucmá, máax táaka’an xan ichil u múuch’kabil Consejo Ciudadano por el Agua de Yucatán, tu ya’alaje’ maaya kaaje’ ma’ k’áatchibta’ab ti’al u yojéelta’al wa ku éejentik ka ts’a’abak meyaj le mola’ayo’, kex tumen le je’elo’ jets’a’an najmal u beeta’al.
Ichil ba’ax a’alab tumen jmaaya ts’íibe’, mola’ay yéetel jo’olpóopo’obe’ tu ya’alajo’obe’ unaj u chúunsa’al le kúuchilo’ tumen yaan u taasik meyaj ti’ kaaj. “Ba’ale’ chéen tuus”, tu tsikbaltaj; tumen u ya’abil ajmeyajo’ob t’ana’abo’obe’ táanxel tu’ux u taalo’ob.
U kajnáalilo’ob Hunucmáe’ chéen wa jaytúul ku k’a’amal meyaji’, ts’o’okole’ “mix tu yutsil bo’otalo’ob”. “Kaaje’ suuka’an u p’áatal paachil”, tu ya’alaj.
Ba’ale’, mola’aye’ tu beetaj xan paarkes yéetel noj bejo’ob: “Leti’e’ ba’ax tu bo’otajo’ob ti’al u béeytal u meyajo’ob te’e kaajo’”, tu tsikbaltaj.
Kajnáalo’obe’ ku tukultiko’ob mola’aye’ ku ch’a’ik kex 7 miyoonesil hectolitros (100 litros) lalaj ja’ab.
U méekt’ankaajil Hunucmáe’, ma’ náach p’aatal ti’ jáal ja’i’, le beetik ja’ yaan te’elo’ je’el u “séeb” ch’óoch’kíinsa’al tumen u ja’il k’áak’náab. “Wa ka k’uchuk úuchule’, je’el túun u beetik k’aase’”, tumen kéen ts’o’okoke’ le ja’o’ ma’ táan u páajtal u yu’uk’ul mix u ch’a’abal ti’al jóoyab.
Yaan jayp’éel ch’e’eno’ob tu’ux ts’o’ok u káajal u yu’ubal u ch’óoch’il; yaan k’áxo’ob tu’ux pak’a’an ba’alo’obi’, tu’ux yanchaj u ch’éenel u jóoyabta’al tumen wa beey le ja’o’ ku “tóokik” le xíiwo’obo’.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
