Jump’éel xaak’al beeta’ab tumen bolonp’éel kúuchilo’ob ts’íibtik péektsilo’ob, tu jo’oloj ukp’éel winalo’obe’, u múuch’kabil Coalición LATAM ku meyaj tu yáam Distintas Latitudes/Factual, tu ts’áaj k’ajóoltbil u nu’ukbesajil Cultivar, distribuir, comer (https://cultivardistribuircomer.distintaslatitudes.net/) tu’ux ku yantal jejeláas tsikbalo’ob yóok’lal paak’al ku beetik wíinik ti’al u yantal janabe’enba’al ti’al u tséentikubáaj, tu lu’umil América Latina.
Le 10 ti’ agosto máanika’, múuch’kabil beetike’, tu ts’áaj k’ajóoltbil u xak’al xookil tu meyajtaj, yéetel le táan “u kaxtik ka tsikbalta’ak, ma’ chéen bix u pa’ak’al ba’al, beyxan bix u k’i’itbesa’al yéetel bix u tséentikubáaj wíinik yéetel”, beey tu tsikbaltaj Katia Rejón, máax jo’olbesik Memorias de Nómada yéetel máax múul jo’olbesik –yéetel Nicole Martín beyxan Zoila Antonio Benito– meyaj beeta’ab ti’al le xaak’alila’.
U yúuchul tsikbal yóok’lal le je’ela’, tu ya’alaj, jach táaj k’a’anan tumen u janabe’enba’al wíinike’, jump’éel ba’al yaan ba’al u yil yéetel tuláakalo’on, le beetike’, le ba’ax je’el u meyajtpajal ti’al u chukik ti’ tuláakal kaaje’ unaj xan u múul tukulta’al. Le o’olal k’a’anan u tukulta’al ba’ax ku beeta’al ti’al u béeytal u k’ujsa’al tu yotoch máak le janabe’enba’alo’obo’.
Loobilaj, u to’okol u k’áax wíinik, u jelpajal yóok’ol kaab yéetel u yantal u bin kajtal táanxel tu’uxe’, jayp’éel ti’ talamilo’ob ku paklan úuchul ti’ noj lu’umo’ob je’el bix Perú, México, Venezuela, Ecuador, Argentina, tu tsikbaltaj; ba’ale’ yaan xan u jeel ba’alo’ob láayli’ ku múula’an beetiko’ob ti’al u ts’aatáantiko’ob je’el bix u múul meyajo’ob yéetel u paklan ts’áak u muuk’o’ob.
Nicole Martín, máax xan jo’olbes u meyajta’al xaak’al, yéetel máax jo’olbesik xan ts’íib ku jóok’sa’al tu pikil ju’unil Revista Colibrí, tu ya’alaje’, meyaj tu ts’áajo’ob k’ajóoltbile’, múulan beeta’abij, ts’o’okole’ ts’a’ab xan u muuk’il u tuukul ko’olel, kéet jatsa’ab meyajo’ob k’ubéenta’ab yéetel chíimpolta’ab xan u súutukil je’elil.
Yéetel le meyaja’, béeychaj u táakpajal 45 ajts’íib péektsilo’ob, beey tu tsikbaltaj Zoila Antonio Benito, uláak’ ti’ máaaxo’ob jo’olbes xaak’al yéetel máax xan kaláantik ts’íib ku jóok’sa’al La Antígona; “meyaje’ uts beeta’abik ichil máako’ob u yojelo’ob jejeláas ba’alob, ts’o’okole’ t-múulan kaláantakbáaj”.
Te’e xaak’alo’, ila’ab ko’olele’ ma’ táan u jach táakbesa’al tu súutukil u k’i’itbesa’al jooch, ba’ale’ ku meyajo’ob te’el kúuchil tu’ux ku ko’onol le jejeláas janabe’enba’alo’obo’. Beey túuno’, yéetel ba’ax ojéelta’abe’ ku chíikpajale’ jach k’a’anan u tukulta’al ba’ax je’el u beeta’al ti’al u mu’uk’ankúunsa’al u meyajil paak’al beyxan tuláakal ba’ax yaan u yil yéetel.
Lee: 'Cultivar, distribuir, comer', una reflexión sobre la soberanía alimentaria
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
