de

del

Tu petenil Yucatáne’, uktúul ko’olel ti’ lajune’, beeta’an wa loobilaj ti’: Inegi

En la península de Yucatán, siete de cada 10 mujeres han sufrido violencia: Inegi
Foto: Rodrigo Díaz Guzmán

Tu petenil Yucatáne’, láayli’ u jach chíikpajal loobilaj ku beeta’al yóok’ol ko’olel maanal 15 u ja’abil, wa maanal ti’, ts’o’okole’ jach yaj óol ba’ax ku yúuchul tumen ichil lajuntúul ko’olele’, uktúul loobilta’an: u 71.4 por siientoile’ ti’ yaan Yucatán; 70.4 por siientoil Quintana Roo yéetel 67 por siientoile’ Kaanpech.

U mola’ayil Instituto Nacional de Estadística y Geografía (Inegi) tu ts’áaj k’ajóoltbil ba’ax chíikpaj Encuesta Nacional sobre la Dinámica de las Relaciones en los Hogares (Endireh) 2021, tu’ux ila’abe’, ichil tuláakal u noj lu’umil Méxicoe’, yaan 50.5 miyoonesil ko’olel yaan 15 u ja’abil wa maanal ti’, ts’o’okole’ ti’ le je’elo’obo’, u 70.1 por siientoile’ loobilta’an kex juntéen ichil tuláakal u kuxtal.

Tu noj lu’umil México, u loobilta’al u tuukul ko’olele’ leti’e’ jach chíikpaj yanchajo’, (51.6 por siientoil), u ka’ap’éele’ leti’e’ sexualo’ (49.7 por siientoil), loobilaj tu wíinkilal (34.7 por siientoil) yéetel tu paache’ ti’ yaan loobilaj ku beeta’al yóok’lal taak’in, u ba’alumbáaj máak yéetel kéen péech’óolta’ak (27.4 por siientoil).


También te puede interesar: En la península de Yucatán, siete de cada 10 mujeres han sufrido violencia: Inegi
 

Uláak’ xookil beeta’abe’, láayli’ yóok’ol ko’olel 15 u ja’abil, wa maanal ti’, yaan ba’al u yil yéetel loobilaj, ba’ale’ ti’ u ts’ook lajka’ap’éel winalo’ob; yóok’lal le je’ela’, ichil tuláakal u noj lu’umil Méxicoe’, chíikpaje’ loobilta’ab u 42.8 por siientoil, ba’ale’ ichil u lu’umilo’ob petene’ beey jóok’ika’: 44.9 por siientoil yanchaj Yucatán, 44.2 por siientoil Quintana Roo yéetel 39.7 por siientoile’ Kaanpech.

 

Yucatán

Xookil beeta’ab yéetel yaan ba’al u yil yéetel Yucatáne’ tu ye’esjae’, ko’olel loobilta’an ka’alikil táan u xook, ichil le yaan u ja’abil ichil 15, wa maanal ti’e’, 30.5 por siientoil; tu meyaje’ 27.1 por siientoil; tu kaajal, 46.6 por siientoil, yéetel loobilaj beeta’an tumen u núupe’, 45.1 por siientoil.

 

Quintana Roo

Tu péetlu’umil Quintana Roo, loobilaj beeta’ab ti’ ko’olel yaan u ja’abil ichil 15, wa maanal ti’, ka’alikil táan u xooke’, chíikpaj 31.6 por siientoil; tu meyaje’, 31.2 por siientoil; tu kaajale’, 46.9 por siientoil, yéetel beeta’an tumen u núupe’, 37.5 por siientoil.

 

Kaanpech

Ichil ba’ax chíikpaj ti’al u péetlu’umil Kaanpeche’, ko’olel yaan u ja’abil ichil 15, wa maanal ti’, loobilta’an ka’alikil táan u xooke’, yanchaj 29.7 por siiento; tu meyaje’, 23.5 por siientoil; tu kaajal 40.8 por siientoil, yéetel beeta’an tumen u núupe’, 39.9 por siientoil.

 

Ma’ ya’ab máak ku tak pooli’ 

Beey túuno’, ichil ko’olel k’áatchibta’ab te’e xookil beeta’abo’, chíikpaje’, le tu ya’alaj yaan wa ba’ax loobilaj beeta’an ti’, tu wíinkilal, ka’alikil táan u xook, táan u meyaj, ti’ yaan tu kaajal, ichil u baatsil wa tumen u núupe’, jach táaj mina’an máax beetmaj u taak poolili’, tumen ila’abe’ u 92 por siientoile’, ma’ tu beetaji’.

Uláak’ ba’ax ila’ab te’e xookilo’, 6.4 miyoonesil ko’olel yaan u ja’abil ichil 15, wa maanal ti’, ichil tuláakal u noj lu’umil Méxicoe’, beeta’ab sexual loobilaj tu paalil, le je’ela’ leti’e’ na’ata’ab úuchik u beeta’al u machik wa ba’ax ti’ u wíinkilal yaanal máak, ka’aj ma’amacha’ab u wíinkilal, tu ts’áaj u muuk’ wiinik ti’al u yantal sexual ba’al u yil yéetel, beeta’ab u cha’anta’al wíinkilal kex ma’ unaji’, beeta’ab u cha’anta’al sexual e’esajil wa beeta’ab sexual ba’al ti’al u ts’a’abal taak’in wa siibalo’ob ti’ ko’olel.

Beeyxan, pak’be’en k’oja’ane’ tu chíikbesaj: “Ichil ko’olel yaan 15 u ja’abil wa maanal ti’, tu ya’alajo’obe’ kex juntéene’, ba’ale’ yaan loobilaj beeta’an ti’ob tumen wa máax ichil u baatsilo’ob, ichil u winalil octubre ti’ u ja’abil 2020 tak octubre ti’ u ja’abil 2021, 23.7 por siientoile’ tu yilaj talamo’obe’ káajo’ob wa piimchajo’ob tu k’iinil táan u pak’be’en k’oja’anil Covid-19”, ku xo’okol tu ts’íibil Inegi’.

Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan