“Kk’áat kmu’uk’a’ankúuns kt’aan yéetel kmiatsil ba’ale’ ka’alikil kk’a’abéetkunsik kpáajtalilo’ob yéetel kbeetik bsa’ax k-ojel”, ku t’aan Maritza del Carmen Yeh Chan, máax jo’olbesik Universidad para el Bienestar Benito Juárez García, tu kaajil Felipe Carrillo Puerto, leti’e’ yáax máasewal ko’olel jo’olbesik jump’éel najil xook tu péetlu’umil Quintana Roo. Tu ya’alaje’, u k’iinil 5 ti’ septiembree’, U K’iinil Máasewal Ko’olele’, jump’éel k’iin ti’al u chíimpolta’al ko’olel ba’atelnaja’an yóok’lal páajtalilo’ob yéetel ti’al xan u ch’a’ak u yóol u jeel ko’olel ti’al u xíimbal.
Tu tsikbaltaje’, 5 ti’ septiembree’ “ma’ u k’iinil u ki’iki’ óolta’al ko’oleli’, u ti’al u chíimpolta’al ba’atel ku beetik sáansamal, kex yéetel beyka’aj talamil yaan, ts’o’okole’ jump’éel k’iin ti’al u k’a’ajsa’al ba’ax tu beeta’aj kchiicho’ob, úuchik u ba’atelo’ob tak óok’olal”.
También te puede interesar: Queremos fortalecer nuestra lengua y cultura con derechos y conocimientos: Maritza Yeh
Le 27 ti’ abril máaniko’, leti’ ka’aj chúunsa’ab u meyajil najil xook “X-Balam Naj Chan Santa Cruz”, jts’a’ab tu’ux yaan ka’ach Conalep, tu kaajil Felipe Carrillo Puerto, ts’o’okole’ tu ch’a’achibtaj u k’a’ananil u yúuchul kaambal te’e kaajo’obo’, ba’ale’ ich maaya; le je’elo’ yaan u béeytal tumen yaan uktúul ajka’ansajo’ob yéetel 200 xoknáalo’ob.
Maritza xane’, ku jo’olbesik u múuch’kabil máasewal ko’olel Coordinadora de Mujeres Mayas de Quintana Roo, tu’ux táakpaja’an xlo’obayano’ob yéetel u jeel ko’olelo’ob áantik uláak’ ko’olel ku loobilta’al tumen xiib.
Tu tsolaje’ yóok’lal le je’elo’, yanchaj u najil máasewal ko’olel tu méek’tankaajil Felipe Carrillo Puerto, le jaaj yaan Quintana Roo (35 u p’éel le najo’oba’ yaan ichil tuláakal u lu’umil México).
“Yaan k’iine’ máasewal ko’olele’ óoxtéen u péech’óolta’al, tumen ku t’anik kt’aan, tumen ku ts’áak kbúukinaj. Yaan tu’ux kbin k-k’áat ka chíimpolta’ak kpáajtalilo’obi’, ba’ale’ ma’ jeets’el ka yanak jach je’ex unaje’. Kmeyaj ti’ mejen kaajo’ob ti’al kts’áaj u yojéelt uláak’ ko’olel ba’ax seen páajtalilo’ob yaan, yéetel bix je’el u beetikto’ob tak poole’. Ti’ mejen kaaje’ suuka’an u yila’al u loobilta’al ko’olel, ba’ale’ k’a’abéet u yojéelta’ale’ yaan u si’ipil kéen beeta’ak”, tu ya’alaj.
“Ko’olelo’one’ láayli’ kba’atel ti’al u chíimpolta’al kpáajtalilo’ob, tumen ya’abach juntéenake’ mix chíika’ano’oni’, chéen ba’axe’ jejeláas bix je’el u páajtal klíik’sik kt’aan”, tu ya’alaj.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
