U mola’ayil Instituto Nacional de Antropología e Historia (INAH) tu kaxtaj jump’éel úuchben kúuchil ka’alikil táan u beeta’al u meyajilo’ob u jaatsil 5 Sur Tren Maya; Paamul 2 pata’ab u k’aaba’, ba’ale’ yóok’lal le je’ela’ yaan u yantal u k’e’exel jayp’éel ba’alob ti’ le bej tukulta’an u beeta’al ka’acho’, ti’al ma’ u k’askúunta’al kúuchil kaxta’ab, beey k’a’ayta’ab tumen máax jo’olbesik mola’ay, Diego Prieto Hernández, úuchik u beeta’al ja’atskab tse’ek le jueves máanika’.
Jmeyajnáale’ tu ya’alaje’, te’e kúuchil kaxta’abo’ yaan maanal 300 u p’éel éedifisyos, jayp’éel ti’ le je’elobo’ maanal waxakp’éel meetros u ka’analil, ts’o’okole’ “yaan u ts’aatáanta’al ka p’ata’ak beey jump’éel bej ti’al u xíimbalta’al le úuchben kaajo’”. Paamule’ ti’ yaan tu noojolil Playa del Carmen, chúumuk bej ichil le kaaja’ yéetel u méek’tankaajil Puerto Aventuras.
Prieto Hernándeze’ tu tsikbaltaj tu jaatsil 5 Sure’, ts’o’ok u beeta’al xaak’alo’ob yóok’ol u 11 por siientoil le k’áaxo’, beyxan ts’o’ok xan u táakal meyaj u máakilo’ob kaláantik ja’ yaan yáanal lu’um, ich áaktuno’ob yéetel ts’onoto’ob, tu’ux táan u yojéelta’al túumben yéetel k’a’anan ba’alob.
También te puede interesar: Anuncia INAH hallazgo de complejo arqueológico en el tramo 5 Sur del Tren Maya
“Yaan ba’alche’ob ti’ u jaats k’iinilo’ob pleistoceno, yéetel u chíikul kaaj yanchaj tu paachil k’iin te’elo’”, tu ya’alaj ka’alikil u k’a’ajsike’, ichil u bejil Tren Mayae’ kaxta’an mil 385 u p’éel kúuchilo’ob “óoli’ chuka’antak”, yéetel kex 431 u p’éel chuka’an p’úul ch’a’aban ti’al u beeta’al xaak’alo’ob yéetel ti’al u yutskíintalo’ob.
Ichil ba’ax yaan túun u yil yéetel u jaatsil 5 Nortee’, ajxak’al xooko’obe’ ts’o’ok u betiko’ob meyajo’ob ti’al u yila’al bix yanik le k’áaxo’; kaxta’ab 180 u p’éel kúuchilo’ob najmal u yutskíinsa’al xan. INAHe’ táan u páa’tik u yojéeltik ba’ax kun chíikpajal tu jaatsilo’ob 6 yéetel 7, ku táakbesik u k’áaxilo’ob Tulum, Quintana Roo tak Escárcega, tu noj lu’umil Kaanpech, tu’ux táant u káajsa’al u áasambleail ku k’áata’al u beeta’al tumen Secretaría de Medio Ambiente y Recursos Naturales (Semarnat).
“Táan u yila’al wa je’el u béeytal u kóochkíinsa’al k’áax k’a’abéetkunsa’an Quintana Roo, u ya’abile’ te’e noojolo’, ti’al u táakbesa’al Ichkabal yéetel wa ku béeytale’ tak Chakanbakán, naats’ yanik ti’ kaajil Nicolás Bravo yéetel uláak’o’ob yaan tu noojolil Quintana Roo, ba’ale’ lelo’ yaan u múul meyajta’al yéetel Sedena, tumen ti’ leti’ k’ubéenta’an u meyajil tu jaatsilo’ob 6 yéetel 7”, tu tsikbaltaj máax jo’olbesik INAH.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
