Le síinika’ juntúul ti’ le maanal 280 u p’éel u jejeláasil yaan ichil le ku k’aaba’tiko’obo’ Solenopsis, u siientifikoil k’aaba’e’, ts’o’okole’ suuk u kajtal ti’ u najo’ob wíinik, ba’ale’ kex jach mejentake’ jach yaj u chi’ibal.
Cristóbal Carrión, máax jo’olbesik Planetario Sayabe’, tu tsikbaltaje’ le chan síinika’ ku yila’al tu soolar máak. Sudamérica tóop’ij, ba’ale’ yaan tu’ux k’ucha’an u mult ba’al Estados Unidos, yéetel uláak’ u noj lu’umilo’ob Centroamérica, beyxan jejeláas u péetlu’umilo’ob México, tu’ux táaka’an tak u petenil Yucatán.
Tu tsikbaltaje’, u chi’ibale’ je’el u ts’áak tak áalerjia, tumen u beenenoile’ yaan u próoteinasil, yéetel yaan xan jayp’éel péeptidos je’el u beetik u saak’tal u yoot’el wíinik; uláak’ ba’al je’el u beetik u chi’ibale’ leti’ u siip’tal, u chaktal yéetel u yaatal.
Mina’an mix juntúul ba’alche’ jaantik wa p’íitkunsik. Chak síinike’ ku beetik u k’u’ yéetel lu’um. U kóochil u wóolisile’ ku p’isik ichil 34 tak 74 cms yéetel u ka’analile’ kex 26 cms. Kéen jéets’eko’ob wa tu’uxe’ jach táaj ku ya’abtalo’ob. Ku yantal u mileesil xmeyaj síiniko’obi’ yéetel juntúul u x-ajawil.
Je’el u k’uchul u p’is tak 6 miliimetróos u nojochil yéetel mu’uk’antak u koj, ti’al u béeytal u chukik ba’al u jaantej. Tu nak’ yaan u beenenoil ku yets’ik kéen u jup u yaach wa tu’ux.
Síinik ku máan meyaje’ je’el u k’uchul kuxtal tak 180 k’iino’ob; x-ajawo’obe’ ichil 2 tak 6 ja’abo’ob.
Lee en español: La hormiga roja, temida por su picadura de fuego
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
