Ikil táan u bin u náachtal ba’ax ku bin u yojéelta’al ichil sientiifikoil na’ate’, ku ch’éenel u yáanta’al máaxo’ob káaj u meyajo’ob ma’ili’ yanak mix ts’akyajo’ob, je’el bix xk’am paalo’ob. Leti’obe’ láayli’ u beetiko’ob yéetel u kaláantiko’ob úuchben ba’ax suukchaj u beeta’al ka’ach tumen úuchben máako’ob, ba’ale’ walkila’ ku kaxtiko’ob ka yanak a’almajt’aano’ob kaláantik yéetel chíimpoltik u meyajo’ob, beey úuchik u chíikbapajal ichil u múuch’tambalil Primer Encuentro de Parteras en la Zona Maya, beeta’ab le p’is k’iinil máaniko’, tu kúuchil Casa de la Mujer Indígena de Felipe Carrillo Puerto, yéetel u yáantajil Instituto Nacional de los Pueblos Indígenas (INPI).
“Xk’am paalo’obe’ úuchben maamaob u yojelo’ob ya’abach ba’al, ts’o’okole’ ya’abach juntéenake’ ma’ tu chíimpolta’al ba’ax u yojelo’ob, kex tumen yáax leti’ob yanchajo’ob ma’ili’ yanak u kúuchilo’ob ts’akyaj. To’on, Casa de la Mujer Indígena, k-k’áat ka u’uya’ak ba’ax ku k’áatiko’ob yéetel jach táaj k’a’abéet ka yanak a’almajt’aano’ob tu’ux ka chíimpolta’ak u meyajil xk’am paalo’ob”, beey tu ya’alaj Maritza del Carmen Yeh Chan, máax patjo’olt u meyaj Casa de la Mujer Indígena.
En español: Avances científicos nos han dejado en el abandono, opinan parteras
Tu ya’alaje’ te’e péetlu’umo’ -yéetel tu noj lu’umil Méxicoe’- u p’atmajo’ob paachil le k’a’anan meyaja’, ba’ale’ ka’alikile’ ku k’uchul u jeel táanxel kajil máako’ob ti’al u ch’a’ati’altiko’ob ba’ax ojéela’an tumen xk’am paalo’ob. Le beetik tukulta’ab k’a’anan u beeta’al múuch’tambal, ti’al u chíikbesa’al ba’ax táan u yúuchul walkila’ yéetelo’ob.
Te’elo’, táakpaj xan Universidad para el Bienestar de Benito Juárez, úuchik u yantal xoknáalo’ob kanik ba’al yóok’lal u meyajil xk’am paal yéetel ba’alo’ob suuk u beeta’al ti’ kaajo’ob; le beetike’ béeychaj u yantal tsikbal ichil jejeláas ja’abil máako’ob: xk’am paalo’ob yaan tak 70 u ja’abil, yéetel táankelemo’ob táan u kaambalo’ob.
“Táakpaj kex 18 u túul xk’am paalo’ob, uláak’ kaambalo’ob yéetel u jeel máako’ob, maanal 30 u túulalo’ob… Walkila’ táan k-ilike’ ma’ ya’abach máak u k’at u kan u beetej; ma’ táan u ye’esa’al ti’ uláak’ máako’ob; p’ata’an paachil meyaj ku beetik xk’ampaale’, kex tumen yaan mokt’aan beeta’an yéetel Organización Mundial de la Salud tu’ux ku ya’alale’, unaj u cha’abal u meyajo’ob ti’ kúuchilo’ob ts’akyaj, unaj u chíimpolta’al ba’ax u yojel máasewal kaajo’ob, ba’ale’ ma’ beey u yúuchuli’ tumen kéen u ts’aatáanta’al juntúul wa máax te’e kúuchilo’ob ts’akyaje’ mina’an u ju’unil u ye’esiko’bo u yojelo’ob ba’ax ku beetiko’ob”, tu tsikbaltaj.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
