Tu jo’oloj máanak u yáax jo’op’éel winalo’ob tu’ux ku ye’el u áakilo’ob k’áak’náab te’e ja’aba’, ts’o’ok u yila’al maanal 32 mil u p’éel u k’u’ob tu jáal ja’ilo’ob Quintana Roo, beey úuchik u ya’alik Itzel Trujano, máax jo’olbesik Comité Estatal de Protección, Conservación y Manejo del quelonio.
Leti’ tu ya’alaje’ le p’is k’iinil máaniko’, yanchaj u ka’a múuch’il meyaj komitéej, tu’ux tsikbalta’ab tumen le méek’tankaajo’ob táakano’obe’, ba’ax ts’o’ok u yúuchul tu jats k’iinilo’ob e’el: ts’o’ok u yantal maanal 32 mil k’u’ob, 28 mile’ u ti’al sak wa ya’ax áak; 2 mil 922 u ti’al caguama áak; mil 234e’ u ti’al carey áak yéetel óoxp’éele’ ti’al laúd áak.
Tu tsikbaltaje’, kex óoli’ jach ya’ab u yila’ale’, najmal u k’a’ajsa’ale’ u áakilo’ob k’áak’náabe’ sajbe’entsil yanik u ch’éejelo’ob, ts’o’okole’ jach k’a’antanko’ob ti’al kuxtal, tumen ku ts’áako’ob xan u p’iisil ba’alo’ob ku yantal te’e yóok’ol kaaba’.
Beyxan, tu ts’áaj k’ajóoltbile’, ts’o’ok u máan Día Internacional de la Limpiezas de Playas, tu’ux ku yúuchul múul meyaj ichil múuch’kabilo’ob ti’al u luk’sa’al sojol yéetel u jeel ba’alo’ob ma’ k’a’abéet te’e jáal ja’obo’.
En español: Reportan más de 32 mil nidos de tortuga marina en las playas de Quintana Roo
Ichil túun ba’ax seen ila’ab pula’ane’ ti’ yaan u booteyasil PET, xanab, maako’ob yéetel ya’abach míicroplaastiko, le beetik páayt’anta’ab kaaj ti’al u na’atike’ najmal u kaláantik yóok’ol kaab.
Uláak’ ba’ax tu tsikbaltaj Itzel Trujanoe’, te’e ja’abil 2022a’ ku chukik 20 ja’abo’ob káajak u kaláantik yéetel u ts’aatáantik u k’iimbesajil u áakilo’ob k’áak’náab, yaan u beeta’al tu k’iinilo’ob 21, 22 yéetel 23 ti’ octubre, tu kaajil Akumal, tu maaya kaanchail Tulum yéetel tu kúuchil u kaláanta’al u áakilo’ob k’áak’náab Xcacel-Xcacelito.
Tu tsikbaltaje’, tu kaajil Akumale’ yaan u beeta’al u ritualil "Tortuga marina", jump’éel xíimbalil kanan ku k’aaba’tik "Protejamos a los océanos", yaan u chúunsa’al Festival 2022, ts’o’o’okole’ yaan u beeta’al u ye’esajil guiñol balts’am, báaxalo’ob, koonolo’ob óok’ot yéetel k’ub chíimpolal ti’ u ketlamil boonil.
Ti’al u k’iinil sábado 22e’ láayli’ le kun beetbilo’, ba’ale’ ti’al domingo 23e’ tu kúuchil u kaláanta’al u áakilo’ob k’áak’náab Xcacel-Xcacelitoe’ yaan u beeta’al u ts’ook meyajil le k’iimbesaja’.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
