de

del

Foto: Goyo Yupit Digital

TI’ le wakp’éel éejido’ob tu’ux kun máan Tren Maya tu noojolil Quintana Rooe’, ts’o’ok u éejenta’al jo’op’éel ti’al u beeta’al le bejo’. Le je’ela’ jets’a’ab ti’ áasambleas beeta’ab te’e k’iino’ob máano’obo’. Tsikbal ti’al u cha’abal beeta’al u jaatsilo’ob 6 yéetel 7 te’elo’ beeta’ab tumen máax jo’olbesik Secretaría del Bienestar, Adriana Montiel.

Jayp’éel k’iino’ob paachile’, u jala’achil u noj lu’umil México, Andrés Manuel López Obrador, tu ya’alaje’ yaan máxo’ob jo’olbesik u éejidoilo’ob u noojolil Quintana Roo ma’ táanu yóotiko’ob ka yanak jets’ t’aan, le beetik bine’ ma’ ojéela’an wa yaan u beeta’al bej ku máan Chetumal, Quintana Roo yéetel Xpujil, Kaanpech.

 

En español: Cinco ejidos de QRoo aceptan vender sus tierras para el Tren Maya

 

Tsikbal yanchaj ichil éejidatario’ob yéetel jo’opóopo’obe’ tu ch’a’aj bej, ts’o’okole’ p’isa’ab k’áax yéetel jets’a’ab bajux ku tojoltik, tak ka’aj béeychaj u ch’a’abal u t’aanil u yuumilo’ob le k’áaxo’. Áasambleas jo’olbesa’ab tumen Secretaría del Bienestar yéetel Fondo Nacional de Fomento al Turismo (Fonatur) mokt’anta’ab bajux kéen u tojolt u meetroil kwáadradóo; yaan u bo’ota’al ichil 40 tak maanal 100 pesos yóok’lal. 

Áasambleaobe’ beeta’an tu éejidoil Palmar, Ramonal, Laguna Om, Sacxan yéetel Sergio Butrón Casas, méek’tant’a’ano’ob tumen Othón P. Blanco. U éejidoil Juan Sarabia tak walkila’ ma’ u jets’ mix ba’ali’ tumen u jo’olpóopilo’ob México u k’áat u bo’oto’ob tak 140 pesos yóok’lal u meetroil kwáadradóo, ba’ale’ éejidatario’obe’ táan u tsáako’ob ka ts’a’abak 250 pesos.

Ichil ba’ax a’alab tumen éejidatario’ob k’áatchibta’abo’obe’ ma’ jump’éelili’ u tojol a’alab kun bo’otbili’; je’el bix Sunyaxchene’, 40 pesos jets’a’abij;  X-Hazil, 70 yéetel Felipe Carrillo Puertoe’, 100 pesos. Ts’o’okole’, kex tumen yaan éejido’ob tu chukaj 40 miyonesil pesos u tojole’, taak’ine’ ku t’o’oxol ichil éejidatario’ob, le beetike’, ti’ u ya’abile’ jts’a’ab ichil 50 yéetel 100 mil pesos. 

Uláak’e’, leti’ jayrtúul máaxo’ob táaka’an ichil le éejido’obo’ tumen ma’ juntakáalili’ yaniki’; je’el bix Sacxane’ (tu kaajil Othón P. Blanco) tu’ux yaan 657 u túulal; X-Hazil (méek’tanta’an tumen Felipe Carrillo Puerto)tu’ux yaan 397 u túulal.

Juan Manuel Juárez, máax jo’olbesik u meyajil jkomis tu éejidoil Sacxan, tu ya’alaje’ “tuláakal uts jóok’ik, tuláakal ba’ax a’alabe’ éejenta’abij, ts’o’okole’ kaaje’ ki’imak u yóol yéetel le bajux kun bo’otbil”.

Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan