Le octubre máanika’, ichil u k’iinil 22 tak 24e’, áafromexican ko’olel ti’ u péetlu’umilo’ob Guerrero, Oaxaca, Hidalgo, Puebla, Estado de México, Veracruz, Monterrey, Chiapas, Morelos, Aguascalientes, Yucatán yéetel Baja California tu much’ajubáajo’ob Encuentro Nacional de Mujeres Afromexicanbeeta’ab tumen Colectiva de Mujeres Afromexicanas en Movimiento (MUAFRO) yéetel Instituto de Liderazgo Simone de Beauvoir (ILSB).
Te’elo’ táakpaj Flore May, yukatekail áafromaya xch’úupal u k’áat ka chíikbesa’ak ko’olelo’ob je’el bix leti’o’, ti’al u yantal utsil kuxtal u ti’alo’ob, xma’ loobilajil mix péech’óolalil. Beyxan ti’al u k’ajóoltik uláak’ ko’olel je’el bix leti’o’. Leti’e’ tu yóotaj táakpajal te’e múuch’tambalo’ tumen u k’áat u k’ajóolt uláak’ ba’alo’ob yóok’lal u ch’i’ibalil, je’el bix xan ba’ax uláak’ ku k’áatóolta’al tumen uláak’ ko’olel ti’ u jejeláasil péetlu’umilo’ob México.
Ku tukultike’, jach ya’abach meyaj ku binetik ti’al u chíimpolta’al áafromaya ko’olel, chéen ba’axe’ ma’ chéen ch’a’abili’, tumen ti’al u chíimpolta’al chéen mayaobe’ talam, ba’ale’ ti’al u chíimpolta’al áafromayaobe’ “ku ka’atéenchajal u talamil”.
Ya’abach juntéenake’ péech’óol ku máansiko’obe’ ku beetik tak u taaktal u tselik u chíikul u ch’i’ibalil, je’el bix u luk’sik u mulixil u tso’otsel u pool wa u sublaktalo’ob yóok’lal bix u yoot’elo’ob.
En español: En Yucatán, las mujeres afromayas necesitan formar redes de apoyo: Flore May
Tu yaj óoltaje’, talamo’obe’ ku yila’al tak ti’ kúuchilo’ob meyaj wa kaambal, tumen ti’ ku péech’óolta’alo’ob. Le beetike’ tu k’áat óoltaj ka ch’éenek u loobilta’al áafromaya ko’olel, yéetel tu ya’alaje’ ku páajtal u kaxta’al yéetel u cha’anta’al jejeláas ba’al yóok’lal le je’ela’ ti’ YouTube.
“Te’e múuch’tambalo’ tin kanaj kex náach yaan máake’, ma’ tin juunal yaneni’, tumen kin wu’uyik ka’ache’ chéen teen, ba’ale’ yaan uláak’ ko’olelo’ob je’el bix teene’, táan xan u láak’intikeno’ob”.
Te’el xano’ tsikbalta’al ba’ax xoka’an tumen INEGI, tumen ojéela’ane’ ti’ kaajo’ob tu’ux maanal u 70 por siientoil áafro kaaje’ ma’ u yojel xok mix ts’íibi’ k’ucha’an tak 19.6 por siientoil, ka’alikil u áafrodescendiente meedyail tu noj lu’umil Méxicoe’ 5.3 por siiento. Yóok’lal u ka’analil u xooke’, u promeedyoil ko’olel ti’ kaajo’ob tu’ux maanal u 70 por siientoil aafroe’ u chukmaj 6.7 ja’abo’ob xook, tu táan le 9.8 ja’abo’ob xook yaan ti’ u meedyail tu noj lu’umil México ti’ jaats kaajil aafro.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
