U saajkilil máak ti’ le ba’alche’a’ káaj tu ja’abil 1975, úuchik u ts’a’abal k’ajóoltbil jump’éel, ti’ óoxp’éel norteamerikanoil cha’ano’ob, tu’ux ku chíikpajal k’áanxook; juntúul ti’ le ku ye’esa’alo’obo’ leti’e’ jejeláasil ku k’aaba’tik Prionace Glauca.
Tak ma’ seen úuchake’, naats’ Isla Aguada, Kaanpeche’, yaan ti’ le ba’alche’ob chuka’abij, ts’o’okole’ nuuktajo’ob. Ich káastelan t’aane’ k’ajóolta’an beey tiburón azul, chéen ba’axe’, kex beyo’ ma’ sajbe’entsil ti’al máax ku báab te’e k’áak’nabo’, tumen tak walkila’, ma’ yanak mix máak loobilta’ak tumen.
En español: La tintorera, temida por una mala fama
Xbioologa Alejandra Herrera Ávila, xka’ansaj ti’ u najil xook Escuela Preparatoria “José Vasconcelos”, ku ya’alik le ba’alche’a’, k’ajóolta’an xan beey tintorera. Kaja’an ti’ tuláakal u k’áak’náabilo’ob yóok’ol kaab, tu’ux jejeláas pata’anil u k’aaba’, je’el bix tiburón tigre, caella, caguella, wa azulejo, tu lu’umil Chile.
“Tintorerae’ chowak u wíinkilal, beyxan u ni’. Je’el u k’uchul u p’is tak 2.5 metros yéetel u aalile’ tak 80 kilograamos. Ku jaantik kayo’ob je’el bix juun kay, káalamar, jureeles, yéetel u ch’íich’il ja’, ichil uláak’o’ob. Ti’al u chuuke’ ku nupikubáaj yéetel uláak’o’ob ti’al u xa’aysik u múuch’ilo’ob kay”, tu tsikbaltaj.
Marco Antonio Rodríguez Badillo, máax jo’olbesik Red de Varamientos, tu tsikbaltaje’ kéen yanak u mejenil le nojoch kaya’ ku p’isik tak 40 sentiimetros. Ts’o’okole’ u yo’omil ba’alchee’ ku xáantal ichil bolonp’éel tak lajka’ap’éel winalo’ob”.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
