U kajnáailo’ob Solidaridad muuch’ulo’ob ichil Movimiento Indígena Maya Peninsular leti’e’ táan u péeko’ob tu táan u mola’ayil Calizas Industriales del Carmen (Calica); le je’ela’ ku meyaj yéetel u k’aaba’il Sactun, tu bakk’pachil Playa del Carmen. Ba’ale’ walkila’, kajnáalo’obe’ táakmuk’ta’abo’ob tumen múuch’kabilo’ob ti’ uláak’ táanxel lu’umo’ob; beey e’esa’ab úuchik u beeta’al 11 Foro de las Naciones Unidas sobre Empresas y Derechos Humanos, meyajta’ab tu kaajil Ginebra, Suiza.
“Úuch káajak in meyaj yéetel u máasewal kaajilo’ob yóok’ol kaab, yéetel ts’o’ok u xáantal taaken wey ti’al in much’ikimbáaj yéetelo’ob, wey tin k’áataj ti’ob ka u táakmuk’to’ob tak pool ku beeta’al tu lu’umil México, ti’al u yojéeltiko’ob ma’ tu juunal yanik kaajo’obi’”, tu ya’alaj Quetzal Tzab, máax chíikbesik u múuch’kabil Movimiento Indígena Maya Peninsular.
En español: Organizaciones internacionales respaldan reclamo de indígenas contra Calica
Tu tsikbaltaje’, tu súutukil úuchik u táakpajal te’e múuch’tambal beeta’ab ichil u k’iinil 28 tak 30 ti’ noviembree’, táakmuk’ta’ab tumen u kaajilo’ob Amazonía, tu noj lu’umil Nepal; beyxan tumen máax tu beetaj u réelatoril máasewal kaajo’ob; najilo’ob xook yéetel uláak’ k’a’anan múuch’kabilo’ob.
Yóok’lal túun le je’ela’, tu ya’alaje’ jach ki’imak u yóol yóok’lal ba’ax úuch te’e múuch’tambalo’, tumen yéetel áantaj ku ts’a’abal ti’obe’ ku mu’uk’ankúunsa’al ba’atel ku beeta’al ti’al u kaláanta’al lu’um, ti’al xan u béeytal u jets’ik kaaj ba’ax u k’áat, yéetel tumen béeychaj u tsikbalta’al u jach k’a’ananil u kaláanta’al yóok’ol kaab, tumen Calica, k’aaba’inta’an Sactun walkila’, ts’o’ok u beetik loob ti’ le lu’um tu’ux ku meyajo’.
Uláak’ ba’ax k’a’ananchaj te’e múuch’tambalo’, leti’ úuchik u béeytal u péeksa’al u yóol uláak’ máasewal kaajo’ob, ba’ale’ u ya’abil te’e tu’ux yaan miinase’ ti’al u kanik u ya’alo’obe’ “tak wey náakeche’”, ti’al ma’ u noj ba’altal loobilaj ku beeta’al tu k’áaxo’ob; le beetik k’a’anan u beeta’al túumben a’almajt’aano’ob.
“Kéen taaken te’e múuch’tambalo’oba’ kin taal xan ti’al in k’ajóoltik uláak’ noj lu’umo’ob tu’ux táan xan u yúuchul ba’al beya’, ti’al kmúul ilik ba’ax je’el u páajtal u beeta’al, yéetel ti’al u na’ata’al tumen mineraso’obe’ tak tu’ux ku páajtal u náakalo’ob… le beetike’ ti’ tsikbal tu tin beetaje’ tin wa’alaj najmal u beeta’al jump’éel a’almajt’aan ka meyajnak yóok’ol kaab, tu’ux ka béeyak u ya’alal ti’ mola’ayo’obe’ “wey náakeche’”, tu tsikbaltaj.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
