de

del

Jaaleb

Juntúul ba’alche’ jelbesa’an u kuxtal ikil u yokol wíinik tu’ux kaja’an
Foto: Iris Melgar

U tséenta’al wakax, u ko’olol k’áax yéetel u jéets’el wíinik te’e lu’umo’ táan u jach k’askúuntik u jejeláasil ba’alche’ob, ichilo’obe’ ti’ yaan jaaleb, juntúul ba’alche’ kex ma’ tu lu’umil Yucatán siijile’, ti’ kaja’ani’. Ku yila’al tu noojolil México, ba’ale’ ku yantal xan Centroamérica, tu’ux yaan Paraguay, tak tu xamanil Argentina.
 

En español: Jaleb, especie afectada por la intervención humana en su hábitat

 

Ba’alchee’ óoli’ u láak’mubáaj yéetel ch’o’; u ch’i’ibale’ Cuniculidae u k’aaba’, ts’o’okole’ ma’ táakbesa’an ichil NOM-059-SEMARNAT, ba’ale’ Unión Internacional para la Conservación de la Naturaleza u táakbesjmaj ichil ba’alche’ob jatsa’ano’ob beey óoli’ jump’íit sajbe’entsil yaan yóok’lal, tumen wíinik k’askúuntik tu’ux ku kuxtal.

Xbiologáa Silvia Hernández Betancourt, ku meyaj tu noj najil xook Universidad Autónoma de Yucatán (UADY) tu tsolaj le ba’alche’a’ jach k’a’anan tumen ku k’i’itbesik i’inajo’ob ka’alikil tu máan.

Jaalebe’ kuxa’an ichil u k’áaxilo’ob U Petenil Yucatán, naats’ tu’ux ku yaktal ja’, beyxan naats’ ti’ kaajo’ob tu’ux suuka’an u yúuchul ts’oon. U bak’ele’ ku jaanta’al tumen wíinik, ba’ale’ láayli’ u jaanta’al tumen uláak’ nojoch ba’alche’ob je’el bix báalam.

Ichil u ts’íibil Tepezcuintle y seretes de México: ¿los últimos grandes dispersores de semillas del Neotrópico?, beeta’an tumen Erika García Casimiro yéetel Antonio Santos Moreno, ku xo’okol jaalebe’ yaan kan sak t’o’ol tu tséelik u nak’. Ts’o’okole’ ma’ juntakáalili’ bix u jóok’ol ti’obi’. 

Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan