Jo’e’ ti’ yaan ichil le noj kaajo’ob tu’ux píitmáanja’an jump’éel miyon u kajnáalilo’ob, ts’o’okole’ ti’ xan yaan u ya’abil ajts’íib péektsilo’ob loobilta’ano’ob, beey jts’a’ab ojéeltbilt umen u xookil Índice de Competitividad Urbana (ICU) 2022, meyajta’ab tumen Instituto Mexicano para la Competitividad (IMCO).
Ichil ba’ax ku xo’okol te’e xak’al xooko’, tu ja’abil 2022e’ ojéelta’an 22 u téen loobilta’ab ajts’íib péektsilo’ob. Le noj kaaja’ ti’ yaan tu yóox kúuchil, ti’ 66 u p’éelale’, ts’o’okole’ “jach kaabal” yanik meyaj ku beetik ti’al u kaláanta’al la jaats kaajila’.
ICUe’ ku p’isik beyka’aj no’ojanil noj kaajo’ob yaan tu noj lu’umil México, ti’al u yantal, u kaxtik yéetel u cha’ak u meyaj wíinik, beyxan yóok’lal le taak’in ku ts’a’abal ti’al u yúuchul meyaj.
En español: Mérida dentro de las ciudades con más agresiones a periodistas en 2022: IMCO
Tu ja’abil 2021e’, IMCOe’ tu jets’aj 14 u téen úuchik uloobilta’al ajts’íib péektsilo’ob tu noj kaajil Jo’; u káalafikasyone’ “óol kaabal” yanik, tumen ti’ jp’áat tu bolon kúuchil ichil kaajo’ob tu’ux asab ya’ab u loobilta’al le ajmeyajo’oba’, ti’ le 69 u p’éel noj kaajo’ob p’isbalta’abo’.
U loobilta’al ajts’íib péektsilo’obe’ ku xak’alta’al tu yáamil xaak’al tu beeta’al yóok’lal Sistema político, tumen ti’ ku p’i’isil beyka’aj no’ojan yanik u poliitikail le kaajo’obo’, yéetel wa uts u taal ti’ kaaj. Yóok’lal túun le je’ela’, u noj kaajil Jo’e’ jach ma’ patal jóok’iki’, tumen tu ts’ook kúuchil p’áat ichil le kaajo’ob tu’ux yaan maanal jump’éel miyoon u kajnáalilo’obi’.
IMCOe’ ku ya’alike’, unaj sistema poliitikoe’ jach no’ojan jets’a’anil ti’al u béeytal u péektsilta’al xan utsil nu’ukbesajo’ob, ti’al beyo’ u yutsil ketikubáaj máak, beyxan u beeta’al ba’ax jets’a’an ti’ mokt’aano’ob, tumen chéen ja’alil beey kun béeytal u chíikpajal ma’alo’ob meyaj.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
