Yóok’lal le talamilo’ob láayli’ yaan tu yúuchben kaajil Chichén Itzá, Yucatáne’, máax jo’olbesik u múuch’kabil Asociación Mexicana de Agencias de Viajes (AMAV), Eduardo Paniagua, tu páayt’antaj ajxíinximbalo’ob ti’ uláak’ u péetlu’umilo’ob México, beyxan ti’ uláak’ noj lu’umo’obe’, ka u xíimbalto’ob uláak’ úuchben kaajo’ob, je’el bix Mayapán.
“Le kaaja’, láayli’ líik’sa’ab tumen Íitzabo’ob, tu jaats k’iinilo’ob prekaalsikóo, ts’o’okole’ óoli’ je’ex Chichén Itzá, ba’ale’ maas chichan. Le je’ela’ ku ts’áakton u páajtalil kbiinsik ajxíinximbalo’ob ti’ uláak’ kúuchilo’ob ti’al u náaysik u yóolo’ob, tumen walkila’ ts’o’ok u p’áatal ma’ u k’áato’ob bin Chichén yóok’lal ba’ax ku yúuchul, ma’ chúuka’an u meyajilo’obi’, mix u yuumil u ts’aatáanta’al máax ku bino’obi’”, tu yaj óoltaj.
Talamilo’ob ts’o’ok u bin u piimtal tu kaajil Chichéne’ yaan u beetik k’aas ti’ kajnáalo’ob bak’pachik tumen u ya’abil ti’ leti’obe’ leti’ ku meyajtiko’ob ti’al u k’amiko’ob máaxo’ob ku k’uchul xíimbal te’elo’, tu tsikbaltaj.
En español: AMAV promueve zonas arqueológicas alternas a Chichén Itzá
“Le ba’ax ku yúuchul Chichén Itzáe’ ma’ jump’éel ba’al táant u káajal jayp’éel winalo’ob paachili’, lela’ ts’o’ok u máan ya’abach ja’abo’ob, ts’o’okole’ le je’ela’ úuch tumen káaj u seten okol ajkoonolo’ob te’e úuchben kaajo’, kex ma’ chíimpolta’an ich a’almajt’aani’, ba’ale’ leti’obe’ k’a’abéet u jóok’olo’ob”, tu tsikbaltaj máax jo’olbesik AMAV.
Tu ki’imaj óoltaj tumen walkila’, u meyajnáalilo’ob Instituto Nacional de Antropología e Historia (INAH) ts’o’ok u “ch’a’ak u muuk’o’ob” ti’al u beetiko’ob ba’ax k’a’anan, tumen ba’ax tu beetajo’ob ka’ache’ “u yéensiko’ob u tojol” jump’éel k’a’anan kúuchil tu’ux ku k’uchul ya’abach ajxíinximbalo’obi’.
Leti’e’ tu tsikbaltaje’, ts’o’ok u máan jayp’éel ja’abo’ob úuchik u biinsik junmúuch’ japonesilo’obe’, ba’ale’ tak te’e k’inake’ tu yilajo’ob le ajkoonolo’ob ku seen awato’ob yéetel ku beetiko’ob jejeláas ba’al ti’al u pakta’alo’ob tumen máax ku bino’ob te’elo’, ts’o’okole’ wa ma’ tu béeytal u koonolo’obe’, ku káajal u pooch’ilo’ob, kex tumen ma’ jeets’el k’a’abéet u ma’anal wa ba’ax ti’obi’, “ts’o’okole’ u jach k’aasile’ tumen ku káajal u po’och’olo’ob ti’ le t’aan ku t’aniko’obo’”.
Eduardo Paniagua tu ya’alaje’ ku béeytal u náaysik u yóol kéen xi’ik u k’ajóolt uláak’ kúuchilo’ob, tu’ux mina’an talamilo’ob je’el bix yano’ob Chichén, le beetike’, wa ma’ tu lep’ik u yóolo’obe’, mola’ayo’ob tu’ux ku ko’onol náaysaj óolo’obe’ yaan u káajal u k’a’aytiko’ob uláak’ úuchben kaajo’ob je’el bix Mayapán, Tulum, Cobá, ichil uláak’o’ob,
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
