U kajnáalilo’ob Ixile’ bino’ob le lunes máanika’ tu kúuchil Comisión de Derechos Humanos del Estado de Yucatán (Codhey) ti’al u ts’áako’ob jump’éel tak pool yóok’ol u xjo’olpóopil le kaajo’, Sandra P.C., ts’o’okole’ ku ya’aliko’obe’ ku péech’óoltik yéetel ku loobiltik máak; beyxan, u k’áat u kon jump’éel kaaj k’uba’ab ti’al u beeta’al naj ti’al máaxo’ob k’a’abéet.
Xunáan Deisy, u yatan máax k’ub le k’áaxo’, tu ya’alaje’ ts’o’ok tak u je’ets’el máax kéen u ti’alint u xóoxot’aj le k’áaxo’ -tumen u yíicham le ko’olelo’ tu ts’áaj u beeta’al u yotoch máaxo’ob mina’an u ti’alobi’- ts’o’okole’ chéen táan u binetik u fiirmáa le xjo’olpóopo’, ba’ale’ kéen u jets’ u yilko’obe’ ku ya’alik to’obe’ ma’ tu páajtal.
En español: Interponen queja contra alcaldesa de Ixil; acusan apropiación de un terreno donado
Leti’ xane’ tu ya’alaj xjo’olpóope’ ma’ u k’áat u ts’áaj u fiirmai’ tumen u yíichame’, R.A.R.C., u k’áat u ch’a’a le k’áaxo’ ti’al u beetik réesidensyal najo’ob. Ts’o’ok maanal 26 ja’abo’ob k’uba’ak k’áax “ti’al u máakil le kaajo’”, tu ya’alaj le ko’olelo’
Pedro Tec, máax tu káajs u meyaj u múuch’kabil Mayas Eternos tu xokaj u ts’íibil tu’ux ku je’ets’el u tuukul kaaj, tumen leti’obe’ ku yilko’obe’ loobilta’ano’ob, “to’one’ k k’áat ka yanak jets’ óolal yéetel ki’ óolal ti’ k kaajal”, tu ya’alaj.
Beey túuno’, táan u k’áatiko’ob ka ts’aatáanta’ak talamilo’ob ku yilko’ob yaan walkila’, tumen ma’ xaan wa táan u ko’onol k’áax k’uba’ab ti’al u yotoch ti’ máax k’a’abéet; ba’ale’, walkila’ áayuntamientoe’ u k’áax u kon le k’áaxo’.
Ichil máaxo’ob unaj u ts’a’abal u yotoche’, ti’ yaan ko’olel yaan u paalal yéetel tu juunal ku líik’siko’ob, ko’olel kimen u yíicham, máax ti’ yaan díiskapasidad, máax ti’ mina’an mix ba’al, ichil uláak’o’ob.
Ba’ax táan u k’áata’ale’, leti’ u béeytal u yúuchul tsikbal ti’al u yila’al ba’ax u béeytal u beeta’al yóok’lal le je’ela’, tu ya’alaj.
Yéetel tak pool beeta’abe’, k’uba’ab xan jejeláas ju’uno’ob ti’al u ye’esa’al le ba’a xku yúuchula’, ts’o’okole’ táan u kaxta’al ka béeyak u yúuchul tsikbal, tumen chéen beyo’ yaan u béeytal u yáanta’al máaxo’ob k’a’abéet ti’ob k’áax ti’al u beeta’al u yotocho’obi’, yéetel ti’al ka xu’ulsa’ak loobilaj yéetel péech’óol ku beetik xjo’olpóop.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
