Walkila’, ts’o’ok u máan 48 ja’abo’ob káajak u meyaj u múuch’kabil taxistas Andrés Quintana Roo, tu méek’tankaajil Benito Juárez; yanchaj óoli’ ka’aj síij u kaajil Cancún, ts’o’okole’ chéen leti’e’ ku meyaj te’e noj kaaja’, le beetik ya’abach máake’ ku tukultike’ k’ala’an joolnaj ti’al u yokol u jeel máako’ob meyaji’, tumen mina’an máax ketik ti’ob, ti’al xan ka ma’alobchajak le jaats meyaja’.
Ichil u ts’ook xookilo’ob beeta’ab tumen múuch’kabile’, a’alabe’ yaan lax mil 600 u p’éel u kóonsesyoonesil taxi ts’a’abal, ba’ale’ le je’ela’ meyajta’an kex tumen 12 mil ajmeyajo’obi’. Le je’ela’ ku yúuchul tumen ya’abach plaakase’ ku k’a’abéetkunsa’al tak ka’ap’éel tuurnóo, tumen u máakilo’obe’ ku meyajtiko’ob 12 oorasil meyaj, ba’ale’ kéen ts’o’okoke’ ku k’ubiko’ob u kis buuts’il yéetel u plaakail ti’ uláak’ juntúul wa máax, ti’al beyo’ “u meyajta’al” le plaakao’ tak 24 ooráas.
En español: Durante 48 años los taxistas han impuesto su ley en Cancún
Je’el bix ts’o’ok u máan ja’abo’obe’, taxiistao’obe’ mu’uk’a’an u chíikpajalo’ob tu táan kaaj, ba’ale’ beyxan ichil poliitikáa, le beetike’ ku yila’al xan u máano’ob ti’ miitino’ob yéetel káampañas. Ba’ale’ beyxan, je’el bix ts’o’ok u máan k’iine’, beyxan ts’o’ok u ya’abtal kajnáalo’ob a’alike’ ma’ uts u meyajo’obi’: u kis buuts’ilo’obe’ jach k’aastako’ob, k’aas u moodos u máakil biinsiko’ob, ku péech’óolalo’ob, jach ko’oj u meyajo’ob, yéetel yaan tak máax óoksik saajkil ti’ wíinik, ichil uláak’ ba’alo’ob.
Ya’abach ti’ le taxistaobo’ ku jach ko’ojkíinsiko’ob u meyaj ti’ le beyka’aj ku ye’esa’al k’a’abéet u tojoltiko’, tumen a’alane’ tu’ux ma’ jach táaj náache’ chéen 38 pesos u tojol, ba’ale’ u ya’abile’ ku k’áatiko’ob ichil 45 tak 50 pesos. Ts’o’okole’ u tojol le je’ela’, ma’ péeknak lik’ul u ja’abil 2018.
Ti’ le 48 ja’abo’ob káajak u meyaj múuch’kabile’ mix juntéen yanak u jeel máaxo’ob ketik ti’ob le meyajo’, le beetike’, ba’ax éejenta’ab le 11 ti’ enero máanik, ti’ le ja’ab yaniko’ona’, tu’ux ku ya’alal ku béeytal u káajal u meyaj pláatafoormas díijitales tu péetlu’umil Quintana Rooe’ ma’ uts lúubik ti’obi’. Le beetik túune’, taxistaobe’ ts’o’ok u ye’esik ma’ ki’imak u yóolo’ob yéeteli’, le beetik ku k’atiko’ob u beel máax, wa ku yoksiko’ob saajkil ti’ uláak’o’ob máax ku meyajo’ob ti’ Uber (le jaaj cha’aban u meyaj Cancún tak walkila’), yéetel ku k’aliko’ob tak bejo’ob ti’al ma’ u máan mixmáaki’, je’el bix úuch le 23 ti’ enero máanika’, ka’aj k’ala’ab bej ku k’uchul tak te’e otelo’obo’.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
