Úuchik u ts’a’abal k’ajóoltbil beyka’aj ts’o’ok u meyajta’al ti’ u jaats bejil Tramo 3 ti’ Tren Mayae’, u mola’ayil Comision Federal de Electricidad tu k’a’aytaj jayp’éel ba’alo’ob táan u beetik te’e lu’umilo’ ti’al u mu’uk’ankúunsik ba’ax k’a’abéet yóok’lal le meyajo’ob ku beeta’al tu Petenil Yucatán; ts’o’ok u nupa’al meyaj yéetel ts’o’ok u nojochíinsa’al u gasoduuktoil Mayakan yéetel u sisteemail Nacional gasoductos, ts’o’okole’ beyxan yéetel uláak’ jump’éel kun taasbil tu kaajil Texas. Ti’al túun u beeta’al tuláakal le meyajo’oba’ yaan u k’a’abéetkunsa’al 151 mil miyoonesil pesos.
Máax jo’olbesik CFE, Manuel Bartlett, tu ya’alaje’ le taak’in kun ts’a’abil ti’al u beeta’al le meyajo’oba’ ku kaxtik u ts’aatáantik meyajo’ob kun taal u beeta’al tu noojol-lak’inil México, tumen ts’o’ok u máan ja’abo’ob p’ata’ak paachil wa ku ke’etel yéetel uláak’ u baantailo’ob le noj lu’umila’. Beey túuno’, u noj lu’umil Méxicoe’ ma’ keet xíimbalnaja’an yéetel uláak’ u baantailo’ob le lu’uma’, je’el bix le chúumuko’ yéetel le xamano’, tumen chéen noojol p’ata’an paachil.
Tu súutukil úuchik u t’aan máax jo’olbesik Fonatur yéetel máax k’ubéenta’an le meyaja’, Javier May, tu tsikbaltaje’ le jaats bejil u káajal le bej tu’ux ts’o’ok u ts’a’abal sáasil, te’elo’ táakbesa’an 700 kiloometróos. Tu tsolaje’ yaan u beeta’al xan uláak’ utskíinajo’ob te’e kaajo’ob xano’.
Ka’alikile’, u jala’achil Yucatán, Mauricio Vila, tu ya’alaj u k’a’ananil le meyaja’ tumen yéetele’ yaan u mu’uk’anchajal u xíimbal le lu’umilo’, tumen yaan u kóolal máak ti’al u k’uchul xíinximbal yéetel yaan u beetik u yantal meyaj ti’ máak.
Vila tu ch’a’achibtaj ka’ap’éel ti’ le ba’alo’ob yaan u beetik uts ti’ Yucatán: jump’éele’, u mola’ayil Instituto Nacional de Antropología e Historia ts’o’ok u ya’alik je’el u ts’aák siinkóo mil miyoonesil pesos ti’al u yutskíinsa’al 21 u p’éel úuchben kaajo’ob táaka’an te’e bejo’, ts’o’okole’ lajunp’éel ti’ le je’elo’ ti’ yaan Yucatán. Ka’alikil túune’, u jala’achil Méxicoe’ táan u yutskíinsik Gran Parque de La Plancha, tu’ux méek’t’anta’an 22 ektareas, yéetel k’eexil kun beetbile’ jach k’a’anan ti’al u k’uchul uláak’ máako’ob xíinximbali’.
Máax jo’olbesik INAH, Diego Prieto, tu ya’alaje’, tu chowakil u jaatsil 3e’ jach ts’aatáanta’al je’el bix u jaatsil 7 tumen leti’e’ tu’ux ila’an ya’abach úuchben ba’alob yéetel kaajo’ob kaxta’ani’. Te’e jaatsilo’ kaxta’al 216 mil u p’éel nu’ukulo’ob beeta’an yéetel k’at, ts’o’okole’ k’a’anan ti’al u yojéelta’al jejeláas ba’alob yóok’lal le baantaila’.
En español: Garantiza CFE suministro eléctrico en Yucatán con nuevas obras
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
