Ichil k’iimbesaj táan u beeta’al tu 84 ja’abo’ob yanak u mola’ayil Instituto Nacional de Antropología e Historia (INAH), le jueves 2 ti’ febrero máanika’, chúunsa’ab u ye’esajil Patrimonio Recuperado, tu’ux ku béeytal u cha’anta’al úucchben nu’ukulo’ob kaxta’an ka’alikil táan u beeta’al meyajo’ob tu jaatsil 3 Tren Maya, tu lu’umil Yucatán.
Te’e e’esajilo’ yaan kuumo’ob beyxan u nu’ukulilo’ob janal yéetel úuchben ts’íib. Le je’ela’ ti’ ts’a’aban tu kúuchil Centro INAH Yucatán, yéetel yaan u táakbesa’al ti’ uláak’ jump’éel e’esajil asab nojoch kun ts’a’abil Ciudad de México, tu’ux ma’ je’ets’ek u k’iinil mix u kúuchili’. U INAHil Yucatáne’ yaan u túuxtik óoxlajunp’éel nu’ukulo’ob tak te’elo’.
INAHe’ ts’o’ok u máansik u jejeláasil ba’alo’ob; yaan k’iine’ jach p’ata’an yéetel mix chíika’ani’, ba’ale’ walkila’ u jala’achil u noj lu’umil Méxicoe’, táan u tóoch’tik yéetel táan u ts’a’abal u taak’inil u yúuchul meyaj te’e mola’ayila’, ts’o’okole’ lela’ táan u béeytal tumen ktáakpajal ti’ meyajo’ob ku beeta’al je’el bix Tren Maya”, tu tsikbaltaj José Arturo Chab Cárdenas, máax jo’olbesik Centro INAH Yucatán.
En español: Yucatán: INAH inaugura exposición de piezas arqueológicas encontradas en los trabajos del Tren Maya
Le beetik walkila’, tuláakal ba’ax ku beetik INAHe’ unaj u k’a’aytal tu táan kaaj, beyxan unaj u k’ajóolta’al tumen ajxaak’alo’ob yéetel uláak’ áarkitekto’ob, úustkinaj kúuchilo’ob yéetel le mola’ayo’.
Beyxan, yóok’lal u nu’ukbesajil Salvamento Arqueológico del Tren Maya ts’o’ok u yutskíinsa’al k’a’anan kúuchilo’ob; jayp’éel ti’ le je’elo’obo’ ku ye’esalo’ob ti’ le ba’ax jts’a’ab k’ajóoltbil bejla’o’, tu ya’alaj.
Beyxan, tu tsikbaltaje’, te’e k’iino’ob ku talaa’, yaan u beeta’al u ye’esajil Ciudad de Méxicoe’ ti’ le nu’ukulo’ob kaxta’an tak walkila’, ichil u meyajilo’ob Tren Maya, tumen tak walkila’ maanal ti’ 7 mil nu’ukulo’ob kaxta’an ba’ale’ chéen 13 kun túuxtbil.
Yóok’lal túun le e’esajilo’, j-arkeeologóo Ricardo Mateo Canul tu tsolaje’, nu’ukul asab ts’aka’an jump’éel wóolis baasóo póola’an, tu táanile’ woja’an juntúul wíinik ts’a’aban u ba’alil u kaal yéetel xáachebta’an u ts’o’otsel u pool. Tu ya’alaj xane’, nu’ukule’ yanchaj tu jats k’iinil k’ajóolta’an beey Clásico Tardío.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
