Le ba’alche’a’ juntúul ti’ le wakp’éel u jejeláasil báalamo’ob yaan ichil tuláakal u noj lu’umil México, je’el bix báalam yéetel koj; kaja’an ichil u k’áaxilo’ob Área de Protección de Flora y Fauna “Laguna de Términos”.
U sientifikoil k’aaba’ sak xikine’ Leopardus Pardalis, ts’o’okole’ u ch’i’ibale’ u ch’a’amaj ti’ u baatsil Felidae. Ku yantal ichil áamerikanóo kóontinente’, u ya’abile’ tu’ux chokoj u yóoxol.
Jacqueline May Díaz, máax táaka’an tu múuch’kabil Desarrollo y Medio Ambiente, A.C. tu tsolaje’, “u pool le ba’alche’a’ chichan yéetel koob u boonil, yaan ka’at’óol tu p’u’uk’o’ob, yéetel kex kant’óol wa jo’ot’óol tu chowakil u kaal. U xikine’ mejentak yéetel kóoch, ts’o’okole’ óol wóolistak”.
En español: Ocelote, regulador de los ecosistemas y de poblaciones de especies pequeñas
Wóolis wáaway u tso’otsel. U jobnel yéetel u neje’ boox. “Je’el u k’uchul u p’is ichil 70 tak 90 sentiimetróos, yéetel u neje’ ku p’isik 30 tak 40 sentiimetróos. U aalile’ suuka’an u náakal tak 11 kilóos”.
Séeba’an u jáan u’uyiko’ob wa ba’ax. Jo’op’éel u yaal u k’ab yaan táanil, yéetel tu yooke’ chéen kamp’éel; ts’o’okole’ tu táan u yooko’obe’ yaan u ts’u’uts’ukil, le beetik ku béeytal yaan k’iine’ ma’ tu yu’ubal u xíimbal; yaan u yej u yíich’ak yéetel chowaktak.
K’áax tu’ux ku yantalo’obe’ ku ti’alintiko’ob yéetel tu juun ku máano’ob, chéen kéen jo’op’ok u kaxtik u núupe’ ku múul yantal yéetel uláak’o’ob, tu tiskbaltaj Marco Antonio Rodríguez Badillo, máax táaka’an tu múuch’kabil Red Manglar México.
Ti’al u janale’ ku ch’úuk, ku chuuk yéetel ku kiinsaj; ku jaantik ch’o’ob, ooch, t’u’ul, ch’íich’o’ob, ichil uláak’ ba’alche’ob.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
