Tu jo’oloj jayp’éel ooráas chúunsa’ak, tu kúuchil Palacio de Gobierno, jump’éel múuch’tambal ichil u mola’ayil Fondo Nacional de Fomento al Turismo (Fonatur), u jala’achil le péetlu’umo’, yéetel u kajnáalilo’ob Pomuche’, a’alabe’ ma’ béeychaj u mokt’anta’al mix ba’ali’. Kajnáalo’obe’ tu tsikbaltajo’ob chi’ichnak u yu’ubikubáajo’ob tumen jo’olpóopo’obe’ ma’ táan u ts’áak u yóolo’ob ti’al u táakmuk’ta’al ba’ax táan u k’áata’al: u líik’sa’al jump’éel paaso peatonal ti’ jump’éel bej yaan u suta’al káarretera, ts’o’okole’ ti’ le bej je’elo’ yaan ya’abach xa’aybejo’ob nupik máak ti’ u páarsela wa tu kajtalil.
Xunáan Maríae’, juntúul ti’ le máax yaan u yilik u k’aasil le ba’ax kun beetbilo’, tumen u yotoche’ taak’al yéetel le bej naats’ kun p’áatal ti’ le noj bej tu’ux kun máan Tren Maya, ts’o’okole’ jach chéen leti’e’ naj kun p’áatal kéen beeta’ak le bejo’, ba’ale’ sajak tumen wa ma’ tu beeta’al paso peatonale’ -je’el bix jets’a’ab kun beetbil tu káajbalo’- sajbe’entsil kun p’áatal u ti’al tumen je’el u séeb búulule’, wa je’el u séeb úuchul wa ba’axe’.
Ba’ale’, tu ya’alaje’, talam ku taasik u beeta’al u bejil Trene’ ku xot’ik xan u páajtalil u máan máak tu bejil 15 ti’ u kaajil Pomuch, tumen le je’elo’ ku núupul yéetel jump’éel uláak’ jump’éel káarretera nupik uláak’ méek’tankaajo’ob.
En español: Reunión de pobladores de Pomuch con Fonatur, sin acuerdos
La Jornada Mayae’ ts’o’ok u jach ilike’, bej jáan jts’a’ab ti’al u máan kis buuts’o’ob te’elo’, yaan kex 2.5 metros u ka’analil, ts’o’okole’ kéen jo’op’ok u suut kolnáalo’ob tu yotoche’ ku yantal u yéemel ti’ u trisiiklo’ob ti’al u túulch’intiko’ob yéetel u kuucho’ob; yaane’ ku lúubul tumen jach talam u máan máaki’.
Kajnáalo’ob tu ya’alajo’obe’, te’e múuch’tambalo’, tu ye’esaj oochelo’ob yéetel cha’ano’ob tu’ux ku yila’al le ba’ax ku yúuchulo’, ba’ale’ kex ila’ab “toop” ku biinsik le nojoch máako’ob kéen u k’ato’ob le bejo’, ma’ éejenta’ab mix ba’ali’. Beyxan tu ya’alajo’obe’ juntúul ti’ u íijenierosil u mola’ayil Carsoe’ tu ya’alaj je’el bix u yutstal u beeta’al jump’éel paaso peatonal kéen ts’o’okok u bu’ut’ul ba’ale’, chéen najmal u éejenta’al tumen Fonatur, ba’ale’ ma’ bin tu yóotajo’obi’.
Xunáan María yéetel uláak’ kajnáalo’obe’ tu ya’alajo’ob u jeel paasos peatonalese’ yaan kex 1.5 yéetel 1.8 kiloometros náach ti’ob. Le yáaxo’, ti’ yaan ichil u k’áax jump’éel ayik’al fáamilia ti’ le kaajo’, yéetel uláak’ jump’éelo’ ichil u k’áax máax beetik ka’ach u jo’olpóopil le kaajo’, Modesto Pech Huitz, máax u láak’mubáaj xan yéetel máax jo’olbesik junta municipal ti’ u kaajil Pomuch, Nardy Huitz, ts’o’okole’ leti’ yéetel éejidal jkomis Hermilo Aké Couoh, leti’e’ máaxo’ob jets’ tu’ux kun ts’áabil le paaso peatonaleso’.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
