Eric Villanueva Mukul, máax jo’olbesik Instituto para el Desarrollo de la Cultura Maya (Indemaya), tu ya’alaje’ jach k’a’anan u ka’ansa’al maaya t’aan ti’ baasikóo kaambal ku ts’a’abal tu péetlu’umil Yucatán, ti’al beyo’ u p’áatal jach najmal u beeta’al.
Beyxan, tu tsikbaltaje’ jach k’a’anan u k’a’anankúusa’al le t’aana’, ti’al u ka’ansa’al je’el bix u beeta’al yéetel uláka’ t’aano’ob te’e najilo’ob xooko’, je’ex inglés. “K’a’abéet kxíimbalkunsik le meyajo’, kchíimpoltik kti’al le t’aana’, ti’al beyo’ kpak’ik ichil uláak’ máako’ob ka u t’ano’ob le maayao’”, tu ya’alaj.
Graciela Tec Chan, máax jo’olbesik u jaats meyajil Lengua y Cultura Maya, ti’ u mola’ayil Indemayae’, tu ya’alaje’ ti’al u béeykunsa’al le je’ela’ k’a’abéet u yantal u yóol jala’acho’ob ti’al u je’ets’el jump’éel nu’ukbesaj tu’ux ka jéets’ek ba’ax najmal u beeta’al ti’al u ts’a’abal xook je’ex k’a’abéeto’.
Tu winalil febrero ti’ u ja’abil 2022e’, jumpuul úuchik u je’ets’el ichil u Congresoil le péetlu’umo’, maayat’aane’ najmal u chíimpolta’al beey Patrimonio Cultural Intangible ichil u lu’umil Yucatán, t’o’okole’ tu jo’oloj ka’aj káaj u ch’a’anukta’al le túumben ba’ax jets’a’ab ichil Diario Oficial ti’ u Jala’achil u Lu’umil Yucatán.
En español: Urge crear ''semilleros'' de hablantes de maya desde educación básica: Indemaya
Yéetel túun ba’ax éejenta’abe’ táan u kaxta’al ka péektsilta’al yéetel ka k’i’itbesa’ak le maaya t’aano’ ti’ jejeláas kúuchilo’ob, ba’ale’ le je’elo’ jump’éel meyaj najmal u beeta’al tumen u mola’ayilo’ob jala’ach te’e noj kaajo’, ba’ale’ beyxan te’e péetlu’umo’.
Beyxan, ichil ba’ax ojéelta’an tumen mola’aye’, tu lu’umil Yucatáne’ yaan kex mil 800 u túul u ajka’ansajilo’ob éedukasion indijeena, yéetel u 25 por siientoil kaaje’ ku éejentik ku t’anik maaya’.
Kex beyo’, tak walkila’, mina’an mix jump’éel nu’ukbesaj jets’a’an ti’al u ka’ansa’al le maaya t’aano’ ti’ le najilo’ob xooko.’.
“Jach k’a’abéet u béeytal u kaambal paalal ich maaya yéetel ich káastelan t’aan”, tu ya’alaj Villanueva Mukul, máax xan tu ya’alaje’ ya’abach máake’ ku tukultike’ maas ma’alob u ka’anal inglés ti’ maayai’, ba’ale’ leti’e’ tu ch’a’achibtaj xan u k’a’ananil u ka’anal le t’aana’ tumen le paalalo’obo’ “tumen ku béeytal u kaniko’ob jejeláas t’aano’ob… ma’ tu k’astal u tuukul yóok’lal le je’ela’”, tu ya’alaj.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
