Te’e k’iino’oba’ na’ata’ab yaan u chíikulal u beeta’al úuchben kúuchilo’ob ti’ u yúuchben kaajil Kabah, ma’ je’ex le suukchaj u beeta’al ti’ u baantail le Pu’uko’, tumen te’e baanta yano’.
Le ba’ax ila’abo’, yaan ba’al u yil yéetel u áarkitektura meyajta’ab ma’ili’ beeta’ak le úulak’ úuchben maaya kaajo’ob ti’ le baanta tu’ux yano’obo’, ts’o’okole’ jach ma’ náachtaki’.
U arkeeologosil Instituto Nacional de Antropología e Historia (INAH), tu beeto’ob jump’éel xaak’al te’e úuchben kaajo’, ka’aj ts’o’oke’ béeychaj u ya’aliko’obe’, ti’ kúuchil k’aaba’inta’an beey Plaza Unoe’, k’a’abéetkunsa’ab máamposterya ti’al piix, ka’alikil ti’ le uláak’ kúuchilo’ob le baantailo’ k’a’abéetkunsa’ab le máamposterya jach de jaajo’.
U jela’anil ichil áarkitektonikóo chíikulale’ chíika’an ti’ bix ts’a’abanil le tuunicho’obo’, tumen ti’ le máamposterya jach de jaajo’ tuunich xota’an ti’ jump’éelili’ p’iis, ts’o’okole’ tak’a’an, ka’alikil ti’al le dee piixilo’ jejeláas u foormasil yéetel nuuktakil, ts’o’okole’ ti’al u ta’ak’ale’ k’a’abéekunsa’ab xan uláak’ nu’ukulo’ob.
Kex tumen yanchaj le jela’an ba’alo’oba’, u áarkitekturaail Plaza Unoe’ ku ye’esik túune’, maayaobe’ u tu kan u nu’ukto’ob bix yanik u ba’alumbáaj yóok’ol kaab, ti’al xan ts’áako’ob tu tojil kúuchil ku líik’siko’ob.
Jump’éel u ye’esajil le áarkitektura beeta’aba’, chíika’an ti’ jump’éel multjun 46 u meetrosil, ma’ páakta’ani’, ba’ale’ chíika’an ti’ óoli’ je’ex le yaan te’e Peténo’, ma’ je’ex le líik’sa’an Uxmal, Sayil, Xlapak, Labná, u áaktunilo’ob Loltún yéetel uláak’ jun jaats yaan Kabah.
Uláak’ ba’ale’, yáax xaak’alo’ob beeta’ab te’e kúuchilo’, ku ye’esik úuchben kajnáalo’obe’ tu beeto’ob u ritualil u p’atiko’ob le kaajo’, tumen chíika’an bix k’askúunta’abik le najo’obo’; lelo’ tu yóolil u beetiko’ob.
Ku tukulta’ale’ tu kaajil Kabah kuxlaj u máakil aantes ti’ u ja’abil 400. Tuláakal áarkitektonikóo chíikulal te’e kaajo’ ku ye’esik máaxo’ob kajlo’ob te’elo’, ayik’al máako’ob, tumen chíika’an u tu kan u líik’so’ob u jejeláasil kúuchilo’ob te’e tu’ux yanchajo’obo’.
En español:
Descubren que Kabah tiene manifestaciones de arquitectura previas al estilo Puuc
INAH realiza restauración de los mascarones de Codz Pop, en Kabah
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
