U sientiifikoil k’aaba’e’ Dendrocygna autimnalis, ts’o’okole’ yaan jejeláas u k’aaba’ ich káastelan, je’ex: suirirípiquirrojo, chak koj yaguasa, iguaza común, pijije común, piche, xuuxb kuust ja’, ichil uláak’o’ob. U ch’i’ibale’ u ch’a’amaj ti’ u baatsil Anatidae, tu’ux táaka’an kuuts ja’, gaansóos yéetel siisnées.
“Sak xiik’ pijijiee’ juntúul ch’íich’il ja’, ts’okole’ jejeláas u boonil, uts u biinsikubáaj yéetel uláak’ ch’íich’o’ob yéetel ya’ab u yawat. Ku t’úuchul ti’ chulul che’ob ku p’áatalo’ob yóok’ kabil le ja’o’, wa tu k’ab kimen che’ob”, beey tu ya’alaj máax beetik u t’aanil u múuch’kabil Desarrollo y Medio Ambiente, Jacqueline May Díaz.
En español: El pijije, ave colorida, sociable y silbadora
Tu tsolaje’, tu yóok’kabil u kaale’ óol samal boox u boonil, yéetel kaabale’ óol koob, yéetel beey ku yantal tak tu tseem, tu’ux xan ku káajal u k’éexel tak óol wáaway, ba’ale’ tu nak’e’ boox; u paache’ chak koob, yéetel u xiik’e’ boox, ba’ale’ yaan xan u sakil ku chíikpajal kéen xik’náalnajak.
Suuk u kajtalo’ob ti’ aak’alo’ob, ts’o’okole’ ku beetik u k’u’ ti’ lu’um, wa ti’ u joolilo’ob che’. Ti’al u kaxtik u yo’oche’, ku kóojol ti’ tikin k’áaxo’ob yéetel lu’um ku jóoyabta’al. Ku jantik ik’elo’ob, úuricho’ob yéetel i’inajo’ob je’ex ixi’im, ichil uláak’ ba’alo’ob.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
