de

del

Foto: Captura de pantalla

Ichil líik’sajil t’aan beeta’ab le 22 ti’ marzo máanika’, tu k’íiwikil u noj kaajil Jo’, ti’al u táakmuk’ta’al ba’atel ku beetik u kaajil Sitilpech ti’al u jáawsa’al u meyaj jump’éel kúuchil tu’ux ku tséenta’al k’éek’eno’obe’, jma’ach kantúul máako’ob tumen u ajmeyajilo’ob Secretaría de Seguridad Pública de Yucatán (SSP). 

Le jbiinsa’abo’obo’, ka’atúul ko’olel ojéelta’ab u k’aaba’obe’ Andrea Sofía C.R. yéetel Dafne A.M.; beyxan ka’atúul xiib ku k’aaba’tik Alexis Sebastián N.U. yéetel Andreu O.M., máaxo’ob táan ka’ach u táakpajlo’ob ti’ le líik’saj t’aan beeta’ab ti’ le k’iino’, úuchik u máan U K’iinil Ja’ ti’ Yóok’ol Kaab.  

Ti’ reedes sosyalese’ k’i’itbesa’ab jayp’éel cha’ano’ob tu’ux ku chíikpajal bix úuchik u pe’ets’el le máako’obo’ ka’aj biinsa’abo’ob tumen ajkanan kaajo’ob, tumen, ichil ba’ax ojéelta’abe’, ma’ tu ye’esajo’ob wa u ajmeyajilo’ob Secretaría de Seguridad Pública (SSP) yéetel tu je’elsaj le máako’obo’ kex ma’ u takmo’ob u úuniformesil le mola’ayo’. 

 

En español: Policía detiene a cuatro personas que se manifestaban a favor de Sitilpech

 

“Ba’axten ajkanan kaajo’obe’ chéen ti’ je’el ba’axak koochée taalij ts’o’okole’ mina’an u úuniforméeil; ma’ patal ba’ax táan u beeta’ali’, tumen tu ma’achal máak yóok’lal déesaparisyoon forsaadáa”, tu ya’alaj x-áaktibistáa Rosa Cruz Pech, máax patjo’olt u meyaj u múuch’kabil UADY Sin Acoso.

Yóok’lal le je’ela’, u mola’ayil SSP tu ts’áaj k’ajóoltbil jump’éel k’a’aytajil ts’íib tu’ux a’alabe’, máaxo’ob macha’ab tumen u ajmeyajilo’ob Policía Estatal de Investigación (PEI) beeta’ab tumen “xwo’okinajo’ob yéetel tu beetajo’ob boonil ti’ pak’o’ob tu’ux ma’ unaj u beeta’ali’”.

“Loobilta’ab juntúul u ajmeyajil Policía Estatal de Investigación, ts’o’okole’ yanchaj u biinsa’al tak tu kúuchil ts’akyaj… u ajkanan kaajilo’ob Secretaría de Seguridad Pública (SSP) tu je’elso’ob ka’atúul xiibo’ob yéetel ka’atúul ko’olelo’ob tumen ma’ xaan wa yaan u kuucho’ob úuchik u k’askúunta’al le najo’obo’ yéetel le kúuchilo’obo’, yéetel tumen yanchaj ajmeyajo’ob loobilta’abo’ob”, tu tsolaj mola’ay ti’ le k’a’aytajil ts’íibo’.  

 

AMLOe’ tu ch’a’acbitaj ba’ax úuchij ti’ u tse’ekil ja’atskab k’iin

Le jueves 23 ti’ marzo máanika’, ka’alikil tu beetaj u tse’ekil ja’atskab k’iine’, juntúul reportéeroe’ tu k’áataj ti’ jala’ach Andrés Manuel López Obrador, ba’ax ku tuklik yóok’lal u graanjasil u tséenta’al k’éek’eno’ob tu petenil Yucatán, ka tu ya’alaje’, u mola’ayil Secretaría de Medio Ambiente y Recursos Naturales (Semarnat) táan u beetik xaak’alo’ob ti’al u jets’ik bix najmal u kaláanta’al ja’, yéetel ti’al ma’ u cha’abal u ts’a’abal u kúuchilo’ob u tséenta’al k’éek’eno’ob tu’ux ma’ unaji’ tumen ku k’askúunta’al u yáal lu’um tu’ux yaan ja’i’.

“Yéetel líik’saj t’aano’ob táan u yantal te’e k’iino’oba’, yaan u ts’aatáanta’al le xaak’alo’ob tu séebanil kun páajtal. Kin tukultike’, le p’isk’iinil ku taala’ leti’ kéen yanak u núuktajil le mola’aya’”, tu ya’alaj jala’ach.
Yóok’lal líik’saj t’aan beeta’abe’, López Obradore’ tu ya’alaje’ ma’ unaj u cha’abal u péech’óolta’al máak, yéetel unaj u cha’abal u jáalk’ab t’aan máak.

Áaktibiistaobe’ tu beetajo’ob páayt’aan ti’al u beeta’al líik’saj t’aan ti’al u yutsil Sitilpech, tu’ux yáax k’áata’abe’, ma’ u ts’a’abal u kuuch máaxo’ob kun beetik, úuchik u jets’ele’ unaj u ma’achal waxaktúul máak táakpaj te’e péeksajilo’, ti’al u k’áata’al ka xu’ulsak u meyaj jump’éel kúuchil u tséenta’al k’éek’eno’ob ti’ le maaya kaajo’.

U kaajil Sitilpeche’ táan u k’áatik ka yanak u jáawsa’al u meyaj jump’éel u graanajil k’éek’eno’ob, ts’o’okole’, ku beetik u tu’ubtal le kaajo’, beyxan ku k’askúuntik iik’ yéetel ja’.  Kaaje’ béeychaj u je’elsik u meyaj kúuchil, ba’ale’ chéen bolonp’éel winalo’ob, chéen ba’axe’ ti’al u ts’o’okbal u ja’abil 2022, tríibunale’ tu cha’aj u ch’a’ajolta’al meyajo’ob te’elo’.

Yóok’lal le je’elo’, le 8 ti’ febrero máanika’, kajnáalo’obe’ tu k’ato’ob u beelil le graanjao’, tu’ux yaan máak p’aatali’, ti’al ma’ u cha’abal u yokol mix máaki’. Te’e ka’anano’, táaka’an ko’olel yéetel paalal.

Chéen ba’axe’, le 18 ti’ febrero máanika’, tu taal u píik’il k’iine’, u ajkaanan kaajilo’ob le péetlu’uma’, yéetel le méek’tankaajo’, k’ucho’ob tu’ux beeta’al le káampamentoo’ tu’ux ku kaláanta’al kúuchile’, ka’aj “loobilta’ab máaxo’ob yano’obi’”, beey a’alabik tumen k’a’aytajil ts’íib beeta’ab tumen u múuch’kabil Kanan Derechos Humanos.

Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan