Junmúuch’ máako’ob kaláantik yóok’ol kaabe’ tu beetajo’ob líik’saj t’aan le sábado 25 ti’ marzo máanika’, ti’al u ya’aliko’ob ma’ ki’imak u yóolo’ob úuchik u k’áatsa’al jump’éel balaastóo te’e baantao’, tumen yaan u k’a’abéetkunsa’al ti’al u meyajilo’ob Tren Maya. Máaxo’ob táakpaje’, táakano’ob ti’ jejeláas múuch’kabilo’ob yéetel kajnáalo’ob. Tu ya’alajo’obe’ u aanklail u cheemil Melody, tu’ux na’aksa’ab tuuniche’, luk’ Cuba, ba’ale’ ka’aj koóoje’, tu k’askúuntajo’ob áarresifée, le beetike’ tu k’áatajo’ob ka xu’ulsa’ak u máansa’al ba’al te’e k’áak’náabo’, tumen ma’ no’ojan yanik ti’al u k’ama’al nukuch cheemo’ob.
Uláak’ talame’, tu ya’alo’ob, leti’ u k’ujsa’al ti’ káarreteráa tak Ruta de los Cenotes, tu’ux yaan u laj much’a’al ba’al ti’al u biinsa’al tu’ux k’a’abéet. Le je’el túuno’, je’el u beetik u k’astal bej ti’al u yokol máak tu yúuchben kaaskoil Puerto Morelos, u’uya’ab ichil le jejeláas t’aano’bo beeta’ab ti’ le xíimbalil líik’saj t’aano’.
En español: Ambientalistas exigen proteger el arrecife de Puerto Morelos; condenan traslado de balasto para el Tren Maya
“Jala’ache’ tu jets’aj u béeytal u yéensa’al u tóoneladasil balasto ch’a’aban Cuba, ts’o’okole’ u k’áat u k’a’abéetkuns u mueelleil fiskal Puerto Morelos ti’al u yéensa’al tuláakal le beyka’aj ba’alobo’. Unaj k-k’a’ajsike’ u 21 kiloometróosil jáal ja’ Puerto Morelos, k’áax kaláanta’an Área Natural Protegida”, a’alab tumen jbiologáa Azucena Gual, máax kaja’an Puerto Morelos, yéetel máax táaka’an ti’ jejeláas múuch’o’ob kaláantik yóok’ol kaab.
Tu tsolaje’, u talamil áarresifee’ ku yantal tumen u taamil le ja’o’, tumen yaan u tuunichile’, mina’an tu’ux u yéensa’al u aanklail, le beetike’ u káadenasile’ ku yúumbal yéetel u muuk’ le ja’o’, yéetel kéen úuchuk beyo’, ku pech’ik koorales yéetel ba’alache’ob yaan te’e yáanal ja’o’. U cheemil Melodye’ láayli’ ich ja’ yane’, ba’ale’ náachkunsa’ab ti’ Puerto Morelos, úuchik u k’askúuntik kuxtal yaan te’elo’. Ichil ba’ax a’alab tumen Azucena Guale’, ti’ le 20 mil tóoneladasil balastoe’ chéen béyechaj u yéensa’al 3 mil, tumen ma’ béeychaj u láaj beeta’ali’.
Uláak’ ba’ax beetik u yantal chi’ichnakile’, leti’e’ bej tu’ux ku máan le bolkeetes kun máansik le tuunicho’, tumen kex ka beeta’ak uláak’ bej wa kex ka nojochkíinsa’ak le yano’, yaan u nonojtal u k’askúunta’al ja’ yaan te’elo’. Ts’o’okole’, wa ka úuchuk ba’al beyo’ yaan u k’askúunta’al kuxtal kaláantik kaaj ti’ chak ik’alo’ob.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
