Ichil tse’ek tu beetaj jo’oljeak, u jala’achil México, Andrés Manuel López Obrador, máax jo’olbesik u mola’ayil Secretaría de Medio Ambiente y Recursos Naturales (Semarnat), María Luisa Albores González, tu k’a’aytaje’ ts’o’ok u nonojtal u yik’elo’ob kaab “Apis” kíimik tu kaajil San Francisco Suctuc, tu méek’tankaajil Hopelchén.
Kabnáalo’obe’ ku ya’aliko’obe’ yaan kex 300 mil u yik’elo’ob kaab ts’o’ok u kíimil, ts’o’okole’ le je’elo’ taak’in xan ku sa’atal. Albores González ku tukultike’, le je’ela’ táan u yúuchul yóok’lal bix u meyajta’al lu’um tumen méenonitaob, tumen tu ya’alaje’. “jach ku pak’iko’ob soya tráansjenikáa, ts’o’okole’ ku jach k’a’abéetkunsiko’ob téeknolojiikóo nu’ukulo’ob ti’al u kaláantiko’ob”, tu ya’alaj.
En español: Campeche: Más de mil 200 colmenas mueren por uso descontrolado de agroquímicos agresivos
Tu tsolaje’, “kéen ktsikbalt wa ba’ax yóok’lal tréensjenikóose’, tu lu’umil Méxicoe’ ku chíikpajal piits’ yéetel sooyáa, ba’ale’ u kaláanta’al u paak’alo’obi’ ku k’a’abéetkunsik glifosato, jump’éel ba’al jach k’aas u lúubul ti’ le lu’um tu’ux ku ts’a’abalo’, tumen yéetele’ ku luk’sa’al ik’el ku yokol ti’ el che’obo’ yéetel u loobil le k’áaxo’, ba’ale’ le je’ela’ ku beetik k’aas ti’ u k’áaxilo’ob Hopelchén”.
Le je’ela’ u ka’atéenil u seten kíimil u yik’elo’ob kaab tu kaajil San Francisco Suctuc; tu ja’abil 2017-2018, tu k’iinilo’ob u máan molbil kaabe’, láayli’ xan beey úuchik ti’obo’, yóok’lal u seen fúumigarta’al le k’áax tu’ux pak’a’an ixi’iam tu kajtalil Zenit, k’áax ti’alinta’an tumen Jacobo Shakur, máax tak polta’ab tumen kajnáalo’ob, tumen tu k’a’abéetkunsaj bix abyoneetáas ti’al u kaláantik bin u paak’áal, kex tumen le je’elo’ ma’ cha’aban u beeta’ali’.
Ba’ale’, ma’ xan ojéela’an wa áagrokiimikose’ ma’ ti’ u taal uláak’ u múuch’ilo’ob méenonitáas, naats’ yaniko’ob ti’ u kaajilo’ob Hopelchén.
Máax jo’olbesik Semarnat, tu ya’alaje’, tu ja’abil 2016e’, u kaajil Hopelchéne’ jump’éel ti’ le kaajo’ob tu’ux ku asab jóok’sa’al kaab, ba’ale’ walkila’, tumen ma’ jach patal u jóok’o’oli’, ma’ tu páajtal u jóok’sa’al ti’al u túuxta’al konbil Alemaniai’.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
