Ciudad del Carmene’ leti’e’ yaax kaaj tu’ux maas ya’ab u kíinsikubáaj máak ti’ u lu’umil Kaanpech, tumen ti’ u yáax óop’éel winalo’ob le ja’aba’, 12 ti’ le 23 u túul máax ojéela’an tu beetaj le je’elo’, úuch ti’ le kaajo’, beey a’alab tumen José Manuel Sánchez Bonilla, máax jo’olbesik Centro de Integración Juvenil de Carmen. Leti’e’ tu ya’alaje’ ya’abach ti’ le máaxo’ob tu kíinsajubáajo’obe’ yaan wa ba’ax ma’ jach no’oja’an tu tuukulo’obi’, ku ts’u’uts’iko’ob wa ku yuk’iko’ob wa ba’ax, le beetike’ talam u píitjolta’al talamilo’ob.
Beey túuno’, tu ya’alaje’ ku tukultik ya’abach máax tu kíinsubáaj Carmen ti’ le ts’o’ok u yáalkab ti’ u ja’abil 2023a’, úuch tumen ya’abach máake’ lúuba’an u yóol úuchik u jach chi’ichnaktal, tumen yaan máax ma’ tu yóotaji’, yaan máax kíim ti’ob, ma’ béeychajo’ob ti’ le xooko’ wa ti’ le meyajo’, wa yaan ba’ax ma’ uts tu yotocho’obi’.
En español: Carmen ocupa primer lugar en casos de suicidios en Campeche
Kex beyo’, tu ya’alaje’, ma’ chéen leti’ beetik u kíinsikubáaj máak, ba’ale’ “leti’ jóopsik” k’áak’ bíin u beet u wáak’al ba’al tu paachil k’iin.
“U kíinsikubáaj máake’ ku páajtal u kaláanta’al ma’ u yúuchul, tumen máaxo’ob beetike’ ku chíikbesiko’ob kéen u tukulto’ob: ku jelpajal bix u janalo’ob, ma’ tu yóotiko’ob táakpajal ti’ k’iimbesajo’ob, ku jach ts’u’uts’iko’ob droogáas, ku jach p’atikubáajo’ob, ku jelbesik bix u weenelo’ob, ku p’áatal beey mina’an u muuk’o’ob wa ku p’áatal ma’ uts tu yicho’ob ba’ax suuka’an ka’achij”, tu ya’alaj.
Wa táankelemo’obe’, u sajbe’entsil u kíinsikubáaj máake’ ku yantal tumen ku yu’ubiko’ob yaan ya’abach talamo’ob ku máansiko’ob tu yotocho’ob wa tu najilo’ob xook, beyxan kéen séeb k’e’exek ba’al tu kuxtalo’ob, u yantal k’eexilo’ob tu wíinkilalo’ob, u p’a’astalo’ob tu najil xook yéetel uláak’ ba’alo’ob yaan ba’al u yil yéetel ba’ax uts tu yicho’ob.
Yaan máake’, ku yáax tuklik bix ken u kíinsubáaj, “ku chíikpajal tumen ku jach tsikbaltik bix u yúuchul kéen u kíinsubáaj máak, beyxan u t’aan uts yóok’lal wa u jach k’a’abéetkunsa’al ts’aak”.
Tu ya’alaje’, u láak’o’ob máax ku tukultik u kíinsikubáaje’, unaj u jach ilko’ob wa yaan ba’ax chíikbesik u tuukulil ba’ax kun beetbile’, yéetel u kaxta’al áantaj ti’al u yila’al ma’ u beeta’al yéetel u ch’éenel u yúuchul le nojoch talamila’.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
