U mola’ayil Secretaría de Salud ti’ u noj lu’umil Méxicoe’ tu ts’áaj k’ajóoltbile’ yaan kex jo’otúul máako’ob jtsa’ay histoplasmosis, ts’o’okole’ ojéela’an tu xíimbalto’ob kex jump’éel ts’ono’ot tu méek’tankaajil Homún, Yucatán, le beetike’ tu beetaj jump’éel páayt’aan ti’al u ts’aatáanta’al ba’ax táan u yúuchul yéetel.
Kex tumen le je’ela’ jump’éel k’oja’an ma’ k’a’abéet u jach kaláanta’an yóok’lal bix u bin u pa’ak’ale’, histoplasmosise’ jump’éel íinfexion ku tsa’ayal ikil u yúuts’benta’al u kuuxumil Histoplasma capsulatum. Le je’ela’ je’el u beetik u yantal talamilo’ob tu toj óolal wíinik tumen ku k’uchul tak tu sot’ot wa pulmoonesil wíinik. Ba’ale’, u ya’abil máaxo’ob ti’ ku tsa’ayale’ ma’ tu chíikpajal ti’obi’.
Ku tsa’ayal tumen ooko’ob te’e ts’o’ono’oto’, ichil u winalil julio yéetel agosto ti’ u ja’abil 2022. Béeychaj u je’ets’el k’oja’anchajo’ob tumen chokwinajo’ob, chi’ibalnaj u poolo’ob, jach ka’ano’ob, p’áat mina’an u muuk’o’ob yéetel talamchaj u ch’a’ak u yiik’o’ob. K’oja’anchaj ka’atúul ko’olel yéetel óoxtúul xiib yaan u ja’abil ichil 24 yéetel 50.
En español: Histoplasmosis, la enfermedad provocada por un hongo detectada en cenotes de Yucatán
U mola’ayil Secretaría de Salud tu ya’alaje’ ichil ts’ono’one’ séeba’an u yantal le kuuxumo’, tumen koj síis, beyxan yóok’lal beyka’aj u k’íinalil wa u síisil yéetel tumen éek’jolch’e’en, le beetike’ uts u taal ti’. Ts’o’okole’, u ya’abil ba’ax t’a’ajkúunsike’ ku taal ti’ soots’, úukum, xkaax yéetel k’a’aw.
“Yucatáne’, jump’éel lu’um ichil tuláakal u noj lu’umil México no’ojan yanik ti’al u béeytal u yantal le kuuxuma’. Ichil le je’elo’obo’ ti’ yaan áaktuno’ob, ts’ono’oto’ob yáanal lu’um, u yóok’kabil najilo’ob k’uj, ch’e’no’ob, naj p’ata’an chéen beyo’, ichil uláak’o’ob”, tu tsolaj Mola’ay.
Beey túuno’, a’alabe’ le bix yanik yóok’ol kaab yéetel le jaytúul máak ku k’uchul xíiximbal te’e ts’ono’oto’obo’ je’el u beetik u yantal uláak’ talamilo’ob tu toj óolal máak, tumen je’el u bin u ya’abtal máax ti’ ku tsa’ayal, ts’o’okole’ je’el u xáantal jayp’éel k’iino’ob wa tak winalo’ob tak kéen chíikpajak wa ba’ax e’esik tsaayal le k’oja’ana’.
Ichil ba’ax j-a’alab tumen Centros para el Control y Prevención de Enfermedades (CDC) ti’ u noj lu’umil Estados Unidose’, histoplasmosis chéen ku tsa’ayal kéen úuts’benta’ak u espoorasil le kuuxumo’, le beetike’ ma’ pak’be’eni’. Juntúul máak wa ba’alche’ tsaayal ti’e’ ma’ tu béeytal u pak’ik ti’ uláak’o’ob. Ti’al u béeytal u yila’al wa tsaayal ti’ máake’ k’a’anan u beeta’al jump’éel u tóomografiail tórax.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
