Ka’alikil u beeta’al ka’ach jayp’éel meyajo’ob ti’al u k’e’exel u ch’e’enil u bin ja’ ti’ jump’éel u bejil u kaajil Álamo Temapachee’, kaxta’ab tumen ka’atúul ajmeyajo’obe’, jump’éel póol wíinkilal chíikbesik Joven de Amajac; chéen ka’ jáan chíikpajij. U ka’ap’éelil wooj wíinkilal kaxta’ak te’e kaaj yaan tu lu’umil Veracruz ichil jump’íit maanal ka’ap’éel ja’ab.
Ichil ba’ax j-a’ala’ab tumen x-arkeologáa María Eugenia Maldonado Vite, yáax ba’ax ku yila’al yóok’lale’, ku chíikbesike’ juntúul ko’olel tu beet u jala’achil le te’elo’, tumen yaan u chan kóoronail u pool.
Beyxan, ojéelta’abe’ maas úuchben ti’ le yáax tukulta’abo’, úuchik u je’ets’el yanchaj ichil u ja’abil 1100 yéetel 1200 ti’ k-k’iintsilo’oib (Posclásico temprano), ma’ ichil u ja’abil 1450 yéetel 521.
En español: Hallan en Veracruz nueva escultura de la Joven de Amajac
Beyxan ma’ táan u tukulta’al wa le ba’ax kaxta’abo’ yaan xa’ak’an ba’alo’ob ti’ mexica miatsil, je’el bix úuhcik u ya’alal ka’aj kaxta’ab yáax monolitóo ti’ jump’éel páarsela tu winalil enero, ti’ u ja’abil 2021.
Tu jo’oloj kaxta’ake’, jts’a’ab k’ajóoltbil tu táan kúuchilo’ob k’a’aytik péektsilo’ob yéetel ti’ u kajnáalilo’ob Hidalgo Amajac, p’aatal tu baantail Huasteca veracruzana, 35 minuutos náachil ti’ u k’áak’náabil Tuxpan, tu’ux ts’o’okili’ u yáax kaxta’al jump’éeli’.
X-arkeologáa Maldonado Vite, máax ku meyaj xan tu kúuchil Centro Veracruz, ti’ u mola’ayil Instituto Nacional de Antropología e Historia (INAH), tu ts’áaj k’ajóoltbile’ le ka’ap’éel wooj wíinkilal kaxta’aba’ póola’an ti’ ta’anil tuunich yéetel maas ma’ nojoch ti’ le yáax kaxta’ab 2021i’.
Ku p’isik 1.54 meetróos u chowakil tak tu espiigail, 55 sentiimetros u kóochil yéetel 19 u piimil; ka’ap’éel tu’ux teejel, ku tukulta’ale’ úuch ti’ ikil k’a’abéetkunsa’ab máakinaria ti’ le meyajo’ob táan ka’ach u beeta’alo’ob. Ba’ale’, le yáax kaxta’abo’, tu p’isaj kex 2 meetróos u ka’analil, u kóochile’ ma’ tu máan ti’ 60 seentimetróos yéetel 25 sentiimetros u kúuchil, tu tsolaj.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
