Ku tukulta’ale’ ku p’isik kamp’éel meetróos u ka’analil yéetel kéen u xit u xiik’e’ ku k’uchul tak 13 meetróos u chowakil. Pata’ab u k’aaba’ beey Quetzalcoatlus northropi, yéetel leti’e’ asab nojoch ba’alche’ xik’náalnaja’an ti’ le Yóok’ol Kaaba’.
Yáax juuntéen ka’aj ila’ab u yúuchben baakelo’ob le nuxi’ ba’alche’a’, j-úuch tu káajbal u lajunja’abil 1970, úuchik u kaxta’al u baakel u xiik’ le pterosaurioa’, tu kúuchil Parque Nacional Big Bend, Texas, tumen Douglas Lawson, juntúul u xoknáalil Universidad de Texas, tu kaajil Austin.
Lawsone’ tu pataj u k’aaba’ ba’alche’ tu kaxtaje’ beey Quetzalcoatlus, ti’al u chíimpoltik Quetzalcóatl yumtsil, k’ajóolta’an xan beey Kukulkan, ichil maaya maitsil; u chuuka’anil k’aaba’ ts’a’abike’ northropi ts’o’okole’ lelo’ jts’a’ab ti’ yóok’lal John Knudsen Northrop, máax káajs u mola’ayil Corporación Northrop, tu’ux jach ya’ab u meyajta’al u patjo’oltal péepen k’áak’o’ob.
En español: Conoce al Quetzalcoatlus, el pterosaurio que honra a la deidad azteca
Ku tukulta’ale’ le úuchben ba’alche’o kuxlaj ya’abach ja’abo’ob ti’ u kuxtale’, Norteamérica, walkil óoli’ kex 70 miyoonesil ja’abo’ob.
Ajxak’al xooko’obe’ ts’o’ok u xak’altiko’ob u yúuchben baakel le pterosaurioa’ tu ya’alo’obe’ u xiik’e’ jach chowaktako’ob, ts’o’okole’ ku kóojolo’ob tak lu’um kéen wa’alak, ts’o’okole’ tu koje’ miana’an u t’o’olil u koj, yéetel u kama’ache’ chowak yéetel bek’ech, le beetike’ tu kanaj bix u péek yéetel u tséentikubáaj: ku tsa’ayal ka’ach u ch’úuktik u yo’och kex táan u xik’nal wa kex ta’aytak u jáayal te’e lu’umo’.
Pterosauriose’ leti’e’ yáax ba’alche’ob, tu paach ike’lo’obe’, béeychaj u xik’náalo’ob ka’aj popokxiik’najo’ob. Le beetik k’a’anan u beeta’al xaak’alo’ob yóok’ol Quetzalcoatlus northropi ti’al u na’atal bix úuchik u bin u k’éexel u wíinkilal yéetel u kuxtal ch’íich’o’ob.
Yaan jump’éel u yoochel le ba’alche’a’ tu táankabil u kúuchil e’esajil Museo del Meteorito, tu kaajil Progreso, Yucatán.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
