Walkila’, ts’o’oka’antak tuláakal utskíinaj meyajo’ob táan u beeta’al ka’ach tu najil k’uj Tihosuco, ti’ méek’tankaajil Felipe Carrillo Puerto, tumen k’aschaj úuchik u seen k’áaxal cháak, ba’ale’ tumen beey ts’o’ok u ka’a meyajta’alo’, táan xan u ka’a yantal máak xíimbaltik, ts’o’okole’ yaan tak ts’o’okol beel ku k’iimbesa’ali’.
“Tu jo’oloj níikik u táanil le kúuchilo’, tsikbalta’ab yéetel beeta’ab u máanil tumen u jo’olpóopilo’ob kaaj, tak ka tu takubáaj INAHi’. Le beetike’, béeychaj u yutskíinsa’al u táanil le najil k’ujo’, ts’o’okole’ nats’a’ab xan u meyjnáalilo’ob Sedetur, ti’al u béeytal u ts’o’oksa’al meyajo’ob”, tu tsolaj Felipe Neri Dzidz Poot, máax chíikbesik Ruta de la Guerra de Castas, tu baantail Maya Ka’an, Quintana Roo.
Le je’ela’ tu ts’áaj u páajtalil u yutskíinsa’al le kúuchil jníiko’, ba’ale’ beyxan ka béeyak u bona’al tuláakal. Ba’ale’, kaaje’ ma’ u k’áat ka jelbesa’ak mix ba’al ti’, tumen ku chíikbesik u k’ajla’ayili’, le beetike’ chéen ku k’áata’al ka kaláanta’ak ti’al ma’ u k’astal.
En español: Iglesia de Tihosuco, patrimonio de QRoo cada vez más visitado
Dzidz Poot tu ya’alaje’, ka’aj jeel kajlaj máak Tihosuco, tu lajunja’abil 1930e’, leti’e’ ka’aj na’ata’ab k’a’anan u yutskíinsa’al le najil k’ujo’, le beetik ka’atúul jk’iino’obe’ káaj u beetiko’ob jejeláas ba’al ti’al u béeytal le meyajo’; kéen beeta’ak ka’ach okja’ wa ts’o’okol beele’, leti’obe’ ma’ tu k’áatiko’ob taak’ini’, ku k’áatiko’ob mu’uk’a’an che’ob ti’al u béeytal u ts’a’abal u yóok’olil.
“Ka’ache’ chéen ku meyaj u táanilo’, le tu’ux yaan ka’ach le jpáatrono’... óoli’ ta’aytak u yokol pak’be’en k’oja’an ka’aj níik yóok’lal le cháako’, ts’o’oke’ óoli’ ka’ap’éel ja’ab xáanchaj u núuka’al to’on ba’ax tak k’áataj”, tu ya’alaj.
Ka’aj yáax utskíinsa’ab majil k’uje’, k’a’abéetkunsa’ab tumen máaxo’ob oksaj óoltik katoolikóo tuukul, tumen ti’ ku beeta’al ts’o’okol beelo’obi’, okja’ob, tak miisas ti’al 15 años, ts’o’okole’ ma’ chéen ti’al kajnáalo’obi’, tumen ti’al xan uláak’ máako’ob ku taal ti’ yaanal kaajo’obi’, beyxan uláak’ noj lu’umo’ob.
Yóok’lal u k’a’ananil ba’ax ku ye’esik ti’ u k’ajla’ayil kaaje’, najil k’uje’ mantats’ u xíimbalta’al tumen táanxel kajil máako’ob, ba’ale’ beyxan ku xíimbalta’al uláak’ kúuchilo’ob je’el bix Museo de la Guerra de Castas.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
